کاهش بودار بیکاری
به گزارش نبض بازار، چند روز قبل بود که مرکز آمار در گزارشی نرخ بیکاری پاییز سال ۱۴۰۳ را اعلام کرد. در این گزارش اعلام شده بود که «نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۷.۲ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند که این عدد در مقایسه با فصل مشابه سال قبل، ۰.۴ درصد کاهش یافته است.»
آماری که بسیاری از رسانه‌ها آن را مثبت ارزیابی و عنوان کردند که نرخ بیکاری در اقتصاد ایران کاهشی شده است. اما همزمان در بخش دیگری از سایت مرکز آمار، اطلاعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد میانگین زمان جست‌و‌جو کار برای جوانان جویای کار (۳۴-۲۰) افزایشی بوده و به ۲۲ ماه رسیده است.
بر اساس این اطلاعات مدت زمان انتظار جوانان برای ورود به بازار کار ۲۲ ماه است و این مدت برای جوانان دارای تحصیلات دانشگاهی کمی بیشتر و ۲۶ ماه است. این آمار به این معناست که یک جوان ۲۰ تا ۳۴ ساله حداقل باید دو سال در انتظار باشد که وارد بازار کار شود. بسیاری از افراد در این مدت انتظار از ورود به بازار کار ناامید و شمول جمعیت فعال خارج می‌شوند.
خروج این گروه از دایره جمعیت فعال سبب می‌شود که نرخ بیکاری کاهشی شود. به عبارت دیگر کنار هم قرار دادن این دو آمار نشان می‌دهد کاهش نرخ بیکاری به معنای بهبود شرایط اقتصادی و افزایش اشتغال در کشور نیست. برعکس، چون امکان اشتغال در کشور فراهم نیست گروهی از افراد از امکان یافتن شغل ناامید و از بازار کار خارج می‌شوند.
ورود جوانان به جمع جمعیت غیرفعال
در ادبیات اقتصادی و مساله اشتغال باید دو مفهوم را تعریف کرد. یکی جمعیت فعال و دیگری جمعیت غیرفعال.
جمعیت فعال به تمام افراد ۱۰ سال و بیشتری گفته می‌شود که در تولید کالا و خدمات مشارکت داشته باشند (افراد شاغل) و یا امکان مشارکت در فعالیت اقتصادی را داشته باشند، اما در شرایط فعلی به دلایل مختلف شاغل نباشند (افراد بیکار) به عبارتی جمعیت فعال به آن دسته از افرادی می‌گویند که یا در حال کار هستند و یا بیکارند، اما امید دارند که وارد بازار کار شود. جمعیت فعال ایران حدود ۲۶ میلیون نفر است که بر اساس آمار‌ها حدود ۲۳ میلیون نفر آنها شاغل است و حدود ۳ میلیون نفر بیکار.
اما جمعیت غیرفعال به افرادی گفته می‌شود که، چون در سن کار قرار ندارد امکان فعالیت اقتصادی هم ندارند.
نکته مهم این است که جمعیت غیرفعال را نباید با جمعیت بیکار (unemployed) اشتباه کرد زیرا جمعیت بیکار کسى است که در سن کار قرار دارد و با داشتن توان، دنبال کار مى‌گردد ولى پیدا نمى‌کند در حالى‌که جمعیت غیرفعال بنا به‌دلایل مختلف در جستجوى کار و فعالیت نیست. حالا این آمار نشان می‌دهد به دلیل شرایط اقتصادی کشور، بخش مهمی از جمعیت فعال ایران، به دلیل مدت زمان انتظار طولانی برای یافتن شغل، از ورود به بازرار کار ناامید شده و از گروه جمعیت فعال به گروه جمعیت غیرفعال اضافه شده‌اند.
این آمار زمانی معنادارتر می‌شود که بدانیم بر اساس گزارش مرکز آمار، نرخ مشارکت اقتصادی در ایران تنها ۴۱.۷ درصد است. یعنی بیش از نیمی از جمعیت کشور از آمار رسمی مربوط به وضعیت اشتغال حذف شدند و تنها حدود ۴۰ درصد جمعیت کشور فعالیت اقتصادی دارند.» این آمار زمانی معنا پیدا می‌کند که بدانیم نرخ مشارکت اقتصادی در ترکیه حدود ۷۰ درصد است و در کشور‌های حاشیه خلیج فارس مانند عربستان، امارات و قطر هم نرخ مشارکت در همین حدود عنوان شده است.
تعداد جمعیت بیکار در ایران چقدر است؟
آمار دقیقی از تعداد بیکاران در دسترس نیست. برخی از منابع تعداد بیکاران را دو میلیون نفر و برخی دیگر آن را تا ۱۱ میلیون نفر هم عنوان می‌کنند. اما نکته مهم در این میان سهم بالای جوانان در آمار جمعیت بیکار در کشور است.
بر اساس گزارش مرکز آمار، در پاییز امسال از هر ۱۰ نفر بیکار، ۷ نفر آنها از بین جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال بوده‌اند.
عصر ایران هم در گزارشی از عدد جالبی رونمایی کرده و گفته حدود ۳ میلیون نفر از جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ سال جزء جمعیت NEETها قرار دارند (جوانانی که نه کار می‌کنند، نه دنبال مهارت‌آموزی بوده و نه در حال تحصیلند). به عبارتی در ایران نرخ بیکاری در میان جوانان بیش از سایر گروه‌هاست و نرخ بیکاری زنان جوان تحصیلکرده بیش از همه است.
به گونه‌ای که نرخ بیکاری پاییز ۱۴۰۳ (زن و مرد) ۷.۲ درصد بوده است. نرخ بیکاری در میان مردان ۵.۹ درصد و در میان زنان تقریبا این رقم دو برابر است و به ۱۳.۷ درصد رسیده است.
بحران بیکاری در ایران چگونه حل می‌شود؟
اقتصاد ایران سال‌هاست که توان اشتغال‌زایی خود را از دست داده است و امکان ایجاد شغل جدید را ندارد. دلیل این مساله ساده است. اشتغال تنها در صورتی ایجاد می‌شود که نرخ رشد اقتصادی در کشور بهبود پیدا کند و روند افزایشی داشته باشد. افزایش نرخ رشد اقتصادی هم مشروط به سرمایه‌گذاری جدید در اقتصاد است. در یک دهه گذشته نرخ تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران نزدیک به صفر و در مواردی حتی منفی بوده است. این آمار درباره نرخ رشد اقتصادی هم وجود دارد. در یک دهه گذشته نرخ رشد اقتصاد ایران رقمی نزدیک یک و یا صفر درصد بوده است. افزایش نرخ رشد اقتصادی نیاز به جذب سرمایه جدید -داخلی یا خارجی- دارد. اما ناامنی فضای اقتصاد، باعث فرار سرمایه‌های داخلی شده و تحریم‌ها هم راه ورود سرمایه خارجی را به اقتصاد بسته است. در چنین شرایطی سرمایه جدیدی وارد اقتصاد نمی‌شود و امکان بزرگ شدن کیک اقتصادی را نمی‌دهد. در نتیجه نرخ رشد اقتصادی بهبود پیدا نمی‌کند و اشتغال جدیدی هم ایجاد نمی‌شود.
ماجرا ساده است. در چنین شرایطی نرخ بیکاری در کشور نمی‌تواند کاهشی باشد مگر اینکه عده‌ای از ورود به بازار کار برای همیشه ناامید شوند و یا از شمول جمعیت فعال خارج شوند و یا به اقتصاد غیررسمی روی بیاورند.
