تیرآهن شرق، گامی به جلو یا بحرانی برای آینده؟
به گزارش نبض بازار، خبر ساده و کوتاه بود: «معاون اول رئیس‌جمهور در دومین روز سفر خود به خراسان رضوی بزرگترین کارخانه تولید تیرآهن در شرق کشور را در نیشابور افتتاح کرد.» «خیام سپهر فولاد» نام مجموعه‌ای عظیم در حاشیه نیشابور است، شهری که از نظر منابع آبی چندان وضعیت مطلوبی ندارد و تابعی است از شرایط خراسان؛ با این وجود مشخص نیست این مجموعه چگونه توانسته در سکوت خبری چند سال اخیر احداث و تکمیل شود. مجموعه‌ای با ظرفیت ۶۰۰ هزار تن مقاطع فولادی در سال و در زمینی به وسعت ۹۶ کیلومتر که در شهرک صنعتی عطار افتتاح شده است.
انرژی، انرژی، انرژی
این پروژه در آغاز کار ابهاماتی را با خود به دنبال دارد. مقصد اقتصادی آن و مشتریانی است که برای آن تعریف شده‌اند بخشی از این ابهام‌اند. در کنار این موضوع چالش‌های محیط زیستی مجموعه فوق و محل جمع‌آوری آب و برق آن نیز محل سؤال است.
نکته قابل توجه، صحبت‌های وزیر صمت در افتتاح این پروژه است. اتابک در جریان این مراسم گفته است: «متأسفانه پارسال در صنعت فولاد دچار خسران و عدم النفع بسیار زیادی شدیم. امیدواریم امسال شاهد این باشیم که دوستان و همکاران ما در وزارت نیرو و بخش‌هایی که متولی انرژی کشور هستند، این نکته را در نظر داشته باشند که صنعت فولاد سه هزار مگاوات برق را در داخل شبکه آورده، لذا آن وزارتخانه هم به تعهداتشان عمل کنند.» او در پایان مطرح کرد که راندمان صنعت فولاد ایران به ۶۱ درصد رسیده و نیازمند توجه بیشتر دولت است.
محیط زیستی‌ها چه می‌گویند؟
یکی از انتقادات جدی فعالان محیط زیست نسبت به افتتاح این کارخانه، انتقاداتی در رابطه با چالش‌های آب و فرونشست زمین است. کارشناسان معتقدند فرونشست در این منطقه با تداوم فعالیت این کارخانه گسترش خواهد یافت. آینده شهر تاریخی نیشابور حالا در گرو این کارخانه‌های تازه تأسیس قرار گرفته است؛ مانند آنچه بر سر آثار تاریخی اصفهان و شدت یافتن فرونشست آمد.
یکسال پیش از افتتاح این کارخانه، علی بیت اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، درباره فرونشست در نیشابور به «موج» گفته بود: «نخستین نشانه‌های پدیده فرونشست زمین در دشت نیشابور سال ۱۳۸۵ بروز و ظهور پیدا کرد و اکنون بعد از گذشت ۱۷ سال این فروچاله‌های عمیق و طویل آشکارا در قسمت‌های غربی و به تدریج در نقاط مرکزی نیشابور دیده می‌شوند؛ فروچاله‌هایی که کشاورزی، دامپروی، محیط زیست، حیات‌وحش، خطوط راه‌آهن، آب، گاز، تأسیسات و بنا‌های این شهر را تهدید می‌کند. بر اساس آمار آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی، پدیده فرونشست در دشت نیشابور با میانگین نشست سراسری ۸۶ میلیمتر در سال تقریباً ۲۰ برابر حد نشست نهایی قابل قبول جهانی است.»
محسن موسوی خوانساری، یکی از کارشناسان منتقد این طرح است که درباره افتتاح این کارخانه به «انتخاب» گفته است: «معاون اول رئیس جمهور یک کارخانه آهن را در نیشابور با وجود فرونشست‌های عظیم افتتاح کرد. مکرراً در ۱۰ سال اخیر همه اخطار دادند که در یزد و مشهد و نیشابور این صنایع آب بر را مستقر نکنید. صنایع آب بر برای استقرار جدید باید در حاشیه سواحل شکل بگیرد.»
بهینه‌سازی تیرآهن در کویر
مسلماً هیچ طرح اقتصادی و صنعتی وجود ندارد که سراسر زیان باشد. این طرح نیز نکات مثبتی از نظر اقتصادی در دل خود دارد که می‌تواند به اقتصاد شرق کشور کمک کند. در صورت رفع تحریم‌ها و افزایش ارتباطات تجاری با شرق و غرب، تیرآهن‌سازی ایران یکی از نقاط قابل رقابت در منطقه است. ایران تا نیمه سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۹۸۳ هزار تن تولید تیراهن را با ۵.۶ درصد رشد به ثبت رسانده که با افتتاح این کارخانه، رکورد‌های جدیدی به ثبت می‌رسد. تجربه سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بازار پتانسیل دریافت تیرآهن بیشتر و با کیفیت‌تر را دارد و می‌توان به مشتری‌های عراقی و افغانستانی هم توجه بیشتری داشت. اگرچه این رکورد و فرصت تولید و صادرات، تنها در سایه اتصال سراسری برق و آب ممکن است و بدون درنظر گرفتن زیرساخت‌های اساسی، این کارخانه از ابتدا شکست خورده است.
