مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها قاتلی خاموش که جان و سلامتی شما را تهدید می‌کند
به گزارش نبض بازار،فصل سرما و شیوع آنفلوآنزا و کرونا باز هم شاهد افزایش مصرف خودسرانه دارو به خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدتشنج‌ها هستیم. در حالی که این داروها هیچ تاثیری بر درمان بیماری‌های ویروسی ندارند متاسفانه بسیاری از افراد به دلیل اطلاعات نادرست یا اتکا به منابع غیرمعتبر، اقدام به مصرف خودسرانه آنها می‌کنند. این موضوع نه تنها سلامتی افراد را به خطر می‌اندازد، بلکه به مقاومت میکروب‌ها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها نیز دامن می‌زند.
هشدارهای زیادی از سوی پزشکان درباره مصرف خودسرانه دارو به ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها همیشه در حال تکرار است اما به نظر نمی‌رسد که تفاوت چندانی در تغییر الگوی مصرف ایرانی‌ها رقم زده باشد. چون آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) هم نشان می‌دهد که ایران رتبه دوم جهان در مصرف آنتی‌بیوتیک را دارد.
شاید بارها هم این جمله را شنیده باشید که مصرف خودسرانه و بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها عامل مقاومت میکروبی و از بین رفتن باکتری‌های مفید بدن است اما نکته جدید و عجیب این که این رویه می‌تواند شما را به آلرژی‌های خطرناک یا حساسیت‌های دارویی هم مبتلا کند، مشابه سندرم DRESS که همین چند وقت پیش با ابتلای تراینه علیدوستی، بازیگر سینما به واژه‌ای نام‌آشنا بدل شد. دکتر مرتضی فلاح‌پور، فوق تخصص آلرژی و ایمنی شناسی بالینی به نکات جالبی در این باره اشاره کرده است.
بیماری‌های ویروسی آنتی بیوتیک نمی‌خواهد
آنتی‌بیوتیک‌ها علیه انواع گسترده‌ای از عفونت‌ها مؤثرند اما هر کدام مختص درمان یک بیماری خاص است و تنها علیه عفونت‌هایی به کار می‌روند که توسط باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌های بیماری‌زا به‌وجود آمده باشند. به همین دلیل علیه بیماری‌های ویروسی تاثیری ندارند. متخصصان هم تاکید می‌کنند که برای بیماری‌های ویروسی از جمله سرماخوردگی، آنفلوآنزا و کرونا نباید آنتی‌بیوتیک تجویز شود. اما عمده مبتلایان در طول دوران درمان این بیماری‌ها حداقل یک آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند.
آمارها نشان می‌دهد که سالانه ۶۰ میلیون آنتی‌بیوتیک در ایران مصرف می‌شود و آزیترومایسین، سفکسیم، مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، کوآموکسی کلاو، سیپروفلوکساسین، سفازولین و لووفلوکساسین بالاترین رتبه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور را دارند.
داروهایی که مصرف بیش از حد و غیراصولی آنها به باکتری‌ها فرصت می‌دهد مکانیسم‌های دفاعی را برای مقاومت در برابر داروها فعال‌تر کنند. اما به صورت مشخص ۶ عارضه جدی را برای مصرف‌کنندگان به دنبال خواهد داشت، از بین رفتن باکتری‌های مفید بدن، افزایش ریسک عفونت‌ها، تضعیف سیستم ایمنی بدن، افزایش طول بیماری و افزایش ریسک ابتلا به عفونت‌های بیشتر در فرد، همچنین یک عارضه جدی‌تر؛ بروز آلرژی یا حساسیت‌های دارویی.
دلایل بروز آلرژی
فلاح‌پور درباره بروز آلرژی یا حساسیت‌های دارویی می‌گوید: آلرژی یا حساسیت دارویی، واکنش اشتباه سیستم ایمنی به یک ماده غریبه (منظور جنس و پروتئین متفاوت از ساختار بدن انسان دارد) از جمله دارو، غذا یا حتی گرده گل است. این ماده با وجودی که ساختار متفاوتی با پروتئین‌های بدن دارد ولی بالقوه خطرناک نیست. در این شرایط اگر بدن دچار اشتباه شود و این ماده را خطرناک تشخیص و به آن واکنش نشان دهد، به پیامدهای بالینی این واکنش، آلرژی گفته می‌شود.
البته او تاکید می‌کند که همه افراد قرار نیست به صورت طبیعی با مصرف این مواد خوراکی یا موجود در هوا دچار آلرژی شوند اما سیستم ایمنی بدن منجر به این علائم می‌شود و برخی افراد به ویژه آنهایی که ژنتیک خاصی دارند چنین علائمی را تجربه می‌کنند.
این فوق تخصص آسم و آلرژی درباره احتمال بروز این عوارض و علائم بیان می‌کند: عوارض جانبی از آلرژی دارویی متمایز است، یعنی اگر کسی دچار آلرژی شد این مربوط به واکنش سیستم ایمنی بدن است. در مورد عارضه دارویی هر فردی بدون توجه به اینکه فاکتورهای خاص واکنشی را داشته باشد یا خیر، اگر overdose صورت بگیرد، علائم خود را نشان می‌دهد و ربطی به سیستم ایمنی هم ندارد. این مساله می‌تواند ناشی از مصرف خودسرانه دارو هم باشد و تبعاتی دارد که به دلیل مصرف نابجا رخ داده است.
شایع‌ترین دلیل بروز آلرژی دارویی
فلاح‌پور با بیان این که سندرم DRESS هم یک نوع آلرژی دارویی تاخیری است، عنوان می‌کند: هر دارویی می‌تواند منجر به بروز سندرم شود اما شایع‌ترین داروها از خانواده آنتی‌بیوتیک و ضدتشنج‌ها هستند. فردی که یکی از این داروها را مصرف کرده باشد، بعد از مدتی سیستم ایمنی به اشتباه علیه دارو واکنش نشان می‌دهد و این اشتباه چون در چندین ارگان رخ می‌دهد باعث بروز علائم متنوع می‌شود. سالانه ۶۰ میلیون آنتی‌بیوتیک در ایران مصرف می‌شود و آزیترومایسین، سفکسیم، مترونیدازول، آموکسی‌سیلین، کوآموکسی کلاو، سیپروفلوکساسین، سفازولین و لووفلوکساسین بالاترین رتبه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور را دارند
او با بیان این که درباره بروز این سندرم چند فرضیه مطرح است، عنوان می‌کند: فرضیه اول اینکه افراد ژنتیک خاص دارند. فرضیه دوم هم این است که ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی خاص یا دوباره فعال شدن برخی ویروس‌ها در بدن مثل اچ‌اچ‌وی۶ می‌تواند برخی افراد خاص را که دارویی را مصرف می‌کند دچار این سندرم کند. اما نکته مهم این است که شیوع سندرم DRESS بسیار نادر است و جزو تظاهرات بالینی شایع قرار ندارد. اما به واسطه شیوع کم و اینکه بیماری هزار چهره است، علائم بالینی بسیار متنوعی دارد، با تاخیر زیاد هم آغاز می‌شود. یعنی اگر مصرف دارویی شروع شود، در روزهای اول واکنش وجود داشته باشد، بحث سندرم DRESS مطرح نیست و دلیل آن هم این است که دو تا سه هفته بعد از مصرف دارویی علائم این سندرم بروز می‌کند. این تاخیر باعث می‌شود که پزشکان فریب بخورند و در ابتدا به واکنش دارویی فکر نکنند. به همین دلیل نمی‌توان میزان شیوع واقعی این سندرم را تعیین کرد.
نقش منفی آنتی‌بیوتیک‌ها
فلاح‌پور درباره خطرناک بودن این سندرم برای مبتلایان هم بیان می‌کند: با وجودی که سندرم DRESS شایع نیست اما جزو بیماری‌های خطرناک به شمار می‌رود، چون سیستم ایمنی بدن را درگیر می‌کند، به همین دلیل اگر تشخیص به موقع انجام نشود، می‌تواند خطرناک شود.
او درباره علائم و عوامل بروزدهنده این بیماری توضیح می‌دهد: آنتی‌بیوتیک و ضدتشنج‌ها شایع‌ترین داروهای بروزدهنده سندرم DRESS هستند. ضدتشنج‌ها مصرف خودسرانه ندارند و افراد به واسطه تجویز پزشک اقدام به مصرف آنها می‌کنند اما مشکل اینجاست که در کشور ما مصرف خودسرانه أنتی‌بیوتیک بالاست.
این در حالی است که یکی از فاکتورهای ایجادکننده سندرم DRESS برخی عفونت‌های ویروسی هستند که میزان ابتلا به آن بالاست، اما مساله مهم این است که افراد برای هر عفونت ویروسی نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند. اطلاعات نادرست بیمار یا اتکا بر اطلاعاتی که در منابع نادرست وجود دارد، باعث شده که میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور ما افزایش پیدا کند. شبکه‌های مجازی و پیج‌های نامعتبر هم اطلاعات نادرست برای درمان عفونت‌های ویروسی منتشر می‌کنند و منجر به افزایش مصرف خودسرانه این داروها در کشور شده‌اند.
علائم حساسیت دارویی
فلاح‌پور درباره این که چه میزان این مصرف خودسرانه می‌تواند شرایط ابتلا به بیماری را تشدید کند، می‌گوید: مصرف خودسرانه دارو همواره ممنوع است و احتمال عوارض را بیشتر می‌کند.
در مورد این بیماری هم مصرف خودسرانه دارو یک ریسک فاکتور است و این در حالی است که مصرف خودسرانه در اغلب خانواده‌های ایرانی وجود دارد. مصرف دارو چه به صورت خودسرانه، چه با تجویز پزشک در افرادی که مستعد این بیماری هستند نه در همه افراد، عموما بعد از دو، سه هفته از مصرف دارو، آغاز می‌شود.
به این صورت که فرد به تدریج دچار تب می‌شود که شاید چندان شدید هم نباشد. تورم و اِدم هم در صورت رخ می‌دهد، یکسری دانه‌های پوستی روی بدن از جمله صورت ظاهر می‌شود که روند افزایشی تدریجی دارد، این دانه‌های پوستی می‌توانند همراه با خارش شدید یا کم باشند. مصرف دارو چه به صورت خودسرانه، چه با تجویز پزشک در افرادی که مستعد سندرم DRESS هستند نه در همه افراد، عموما بعد از دو، سه هفته از مصرف دارو، آغاز می‌شود
البته به گفته این پزشک، دانه‌های پوستی معمولا تبدیل به تاول یا زخم نمی‌شوند مگر اینکه فرد خودش آن را به دلیل خارش شدید زخمی کند اما به تدریج این نقاط قرمز رنگ شروع به بهم پیوستگی و تیره‌رنگ شدن می‌کند و به سمت قرمز تیره می‌روند. بعد از مدتی هم علائم سیتمیک دیگر بروز می‌کند، در این شرایط کبد به سرعت درگیر می‌شود و آنزیم‌های کبدی شروع به بالا رفتن می‌کنند. در خون فرد هم تغییراتی ایجاد می‌شود و یکسری سلول‌ها به نام ائوزونوفیل در خون بالا می‌رود.
این فوق تخصص آسم و آلرژی با بیان این که شایع‌ترین علائم بالینی تب، درگیری پوستی و اختلالات سلول‌های خونی و اختلال کبدی است، بیان می‌کند: سایر درگیری‌ها هم شامل پنومونیت در ریه یا نفریت در کلیه است اما خطرناک‌ترین عارضه درگیری قلبی یا کاردیت است که عامل اصلی مرگ و میر هم می‌تواند باشد. اولین اصل در درمان هم تشخیص زودهنگام بیماری است. ظن بالینی پزشک هم باید بسیار قوی باشد چون علائم این بیماری مشابه بسیاری از بیماری‌های دیگر از جمله بیماری‌های ویروسی و عفونی یا حتی بدخیمی است.
اهمیت تشخیص به موقع
فلاح‌پور درباره ظرفیت‌های درمانی تشخیص این حساسیت دارویی در کشور بیان می‌کند: پزشکان ما اطلاعات خوبی در این باره دارند و دپارتمان آلرژی دارویی هم در بیمارستان رسول‌اکرم احداث شده است تا تشخیص‌های درست و دقیق صورت بگیرد. بعد از تشخیص هم داروی متهم قطع می‌شود چون تا زمانی که داروی ایجادکننده آلرژی شناسایی و قطع نشود این روند ادامه خواهد داشت. همزمان تمام داروهایی که ساختار مشابه با داروی متهم را دارند، قطع و منع مصرف آنها تا آخر عمر برای بیمار صورت می‌گیرد، به این دلیل که اگر تکرار شود می‌تواند در مراحل بعدی واکنش شدیدی‌تری داشته باشد.
به گفته این پزشک، در زمان بروز بیماری اگر سیستم ایمنی درگیر شود، روند درمانی زمانبر خواهد شد و به همین دلیل بیماران مبتلا به این سندرم باید تا مدتها تحت نظر قرار بگیرند. حتی در منابع علمی هم آمده است که بیمار باید تا ۴ سال تحت نظر و آزمایش قرار بگیرد.
نکته آخر
متخصصان تاکید می‌کنند که برای جلوگیری از افزایش و مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها، مردم باید احساس مسئولیت کنند. انتظارات بیماران و اصرار به تجویز این داروها در نسخه‌ها هم کاهش داشته باشد. در این باره همچنین ضرورت دارد که مردم آموزش ببینند «هر بیماری نیاز به دارو به ویژه آنتی‌بیوتیک ندارد.»
راه‌های پیشگیری از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها:
به خاطر داشته باشید که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای عفونت‌های باکتریایی موثر هستند. عفونت‌های ویروسی، مانند سرماخوردگی و آنفولانزا، با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان نمی‌شوند.
فقط در صورت تجویز پزشک، آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها، حتی اگر قبلاً برای یک بیماری مشابه مصرف کرده‌اید، خودداری کنید.
دوره کامل درمان آنتی‌بیوتیک را به طور کامل، حتی اگر احساس بهتری دارید، مصرف کنید. قطع مصرف زودهنگام آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به مقاومت میکروبی شود.
در مورد مصرف هرگونه دارویی، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها، بازی با سلامتی و جان شماست
با رعایت نکات پیشگیرانه، از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها خودداری کنید و به حفظ سلامتی خود و جامعه کمک کنید.
منبع:روزنامه همشهری
