مهار سیلاب‌های مخرب، توجیه‌پذیری اقتصادی مضاعف سدسازی است
به گزارش نبض بازار به نقل از خبرگزاری تسنیم، وقوع سیلاب‌های اخیر مباحث مختلفی حول محور چرایی وقوع سیل در ایران و چگونگی راه‌های مدیریت بهینه شرایط سیل‌خیزی کشورمان به‌منظور جلوگیری از بروز تلفات جانی و مالی را در سطح جامعه مطرح کرده است.
کارشناسان و غیرکارشناسان، ابراز عقاید و اعلام نظرات متعددی در خصوص سیلاب و مباحثی با موضوع سیلاب‌ها داشته‌اند؛ به‌طوری که فضای رسانه‌ای کشور، فضای مجازی و همین‌طور سطح جامعه، از اخبار درست تا شایعات و اظهارات خلاف واقع پر شده و فضای پرابهامی ایجاد کرده که تشخیص درست و نادرست در این فضا دشوار است.
در راستای ایفای نقش مستمر در شفاف‌سازی حقایق برای مردم، اقدام به برگزاری سلسله نشست‌هایی خواهد کرد که با حضور کارشناسان خبره و متخصص در هر بخش، وقوع سیلاب‌های اخیر را از ابعاد مختلف بررسی کرده، به شایعات و گزاره‌های نادرست پاسخ داده و راهکارهای اجرایی را برای آینده پیشِ‌روی دولت و مردم قرار می‌دهد.
در این خصوص نخستین میزگرد سیلاب با حضور "مصطفی فدایی فرد" کارشناس مدیریت منابع آب و رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران و همچنین "محمد ابراهیم رئیسی" کارشناس اقتصاد آب و مدیریت منابع آب برگزار شد که این میزگرد، در بخش‌های مختلف تقدیم مخاطبان خواهد شد.
در بخش اول این میزگرد، مباحث مهمی چون، "ایران جزو 10 کشور اول سیل‌خیز جهان است"، "بارش‌های خاص و کم‌نظیر، دلیل اصلی وقوع سیلاب"، "کوتاهی در سدسازی، دلیل اصلی تشدید خسارات سیل"، "اگر سدهای بزرگ لرستان را ساخته بودیم شاهد خسارات گسترده نبودیم"، "سیستم قضایی نسبت به مقصرین عدم‌ساخت تنگ معشوره اعلام جرم کند" و "مقایسه سیلاب اخیر لرستان با سیلاب گسترده 2010 پاکستان" مطرح شد و رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران گفت: "می‌توانستیم در لرستان مشابه خوزستان سدهای بزرگی بسازیم و اگر این کار را می‌کردیم، امروز شاهد خسارت‌های گسترده سیل در لرستان نبودیم".
در بخش دوم این میزگرد، مباحث مهمی چون "وارد سیلاب‌دشت‌های رودخانه‌ها شده‌ایم"، "رشد 10برابری خسارات سیل در جهان"، "باید روش‌هایی را برای کاهش هزینه‌های سیل در نظر بگیریم"، "پلدختر و معمولان سرمایه‌های ملی بودند که بی‌دفاع در برابر سیلاب رها شدند"، "سدها در تلفیق روش‌های غیرسازه‌ای بیشترین منافع اقتصادی را به‌دنبال دارند" و "در شرایط کنونی کشور، کوتاه‌مدت‌ترین روش مدیریت بهینه سیلاب، روش‌های سازه‌ای است" مطرح شد و کارشناس اقتصاد آب گفت: "اگر شرایطی مثل شرایط امروز خوزستان داشتیم، در صورتی که اقدامات سازه‌ای مناسب مثل ساخت سدها را انجام داده باشیم، حداقل امکان این را داریم که تعداد کمتری از مردم ما جان‌شان را از دست بدهند، که همین امکان را با ایجاد یک سازه به‌روی رودخانه کشکان داشتیم".
در بخش سوم این میزگرد، مباحث مهمی چون "منتقدانی که به صنعت سدسازی اجحاف می‌کنند"، "نمی‌شود با این واقعیت مخالفت کرد که سیل یک موهبت است"، "منتقدان از یک‌جا به بعد غیرکارشناسی صحبت می‌کنند"، "سد بهترین سازه برای مدیریت آب و سیلاب است"، "سیلاب‌های کوچکتر لرستان در نبود سدها، خسارات بزرگ‌تری به‌جای گذاشت"، "مراجع قضایی اظهارات غیرکارشناسی را مورد پیگیرد قرار دهند" و "تمام مسئولین کشور متوجه نقش مؤثر سدها شده‌اند" مطرح شد و رئیس کمیته ارزیابی سیلاب در کمیته ملی سدهای بزرگ ایران گفت: "اگر جنگل آمازون را به‌عنوان بهترین فرآیند آبخیزداری جهان در حوضه کرخه قرار دهید، نمی‌توانست سیلابی با دبی 8000 تا 8800 مترمکعب بر ثانیه را مهار کند، بلکه آبخیزداری تنها می‌تواند قدرت سیلاب‌های بزرگ را تقلیل دهد."
متن چهارمین بخش این میزگرد در ادامه آورده شده است.
در نظرگرفتن شدن ارزشیابی‌های اقتصادی آثار زیست محیطی در ساخت سدها
محمد ابراهیم رئیسی، کارشناس اقتصاد آب و مدیریت منابع آب با بیان اینکه "جای تأسف دارد که چرا باید اتفاقی بیفتد و مردم کشورمان دچار رنج شوند تا دوستان موافق یا مخالف یک پدیده بتوانند ادعای خودشان را ثابت یا رد کنند"، اظهار داشت: می‌توان در مخالفت یا موافقت با سدسازی، با روش‌های علمی صحبت کرد و مخالفان و موافقان می توانند پیش از آنکه چنین اتفاقی بیفتد، مشکلات خودشان را در یک بستر کارشناسی حل و فصل کنند.
وی افزود: ما در مورد محاسبه منافع ناشی از سد به منظور کشاورزی و همچنین در مورد ایجاد سد به منظور تولید انرژی برق‌آبی، به بلوغ قابل توجهی در کشور رسیده‌ایم؛ چرا که تقریبا ما کلیه منافع مستقیم و غیرمستقیم آنرا تا حدود بسیار زیادی می‌شناسیم و در عین حال با توجه به اینکه سعی کردیم در چارچوبی که الان در نظام فنی و اجرایی کشور در خصوص رعایت مسائل زیست محیطی است حرکت کنیم، وقتی یک سد ساخته می شود مسائل مختلف را در قالب ارزیابی‌های زیست محیطی و ارزشیابی های اقتصادی آثار زیست محیطی میبینیم؛ طبیعی است که کامل نیست، اما روند خوبی را دارد طی می کند.
پهنه بندی سیلاب از دیدگاه خطرپذیری را در دشت‌های کشور نداریم
رئیسی با بیان اینکه "در کلیه دشت‌ها که در پایین دست رودخانه‌ها قرار دارند، باید پهنه بندی سیلاب را از دیدگاه خطرپذیری داشته باشیم"، گفت: چنین اطلاعاتی در کشور ما موجود نیست و ما به عنوان کارشناس اقتصادی سعی می کنیم از روش های جایگزین مثلا از بین رفتن تأسیسات پایین دست و ... زیان‌ها را محاسبه کنیم.
وی ادامه داد: سیلاب‌های سال 98 و خسارات آنرا نه به عنوان مدل، بلکه به عنوان یک رخداد واقعی پیش روی چشم خود میبینیم و حالا وقت بسیار خوبی است تا از گذشته درس بگیریم و روندهای اشتباه خود را اصلاح کنیم.
این کارشناس اقتصاد آب تصریح کرد: حالا که می‌خواهیم بازسازی کنیم، حالا که می‌خواهیم برنامه ریزی مجدد کنیم، دیگر این وقایع مدل نیست، واقعیت‌هایی است که رخ داده و باید به درستی ثبت و ضبط و اندازه‌گیری شود.
وی افزود: تا این لحظه ما هیچ سدی را در ایران به منظور کنترل سیلاب نساختیم، یعنی کنترل سیلاب هدف اصلی ساخت سدی در ایران نبوده است؛ تقریبا همه سدهای ما، سد با منظور کشاورزی و برق‌آبی بوده که در اهداف ثانویه، کنترل سیلاب هم دیده شده است.
توجیه پذیری اقتصادی مضاعف سدسازی با مهار سیلاب‌های مخرب
رئیسی با بیان اینکه "سدهای کشور با هدف مدیریت منابع آب و تأمین آب کشاورزی و تولید نیروی برق‌آبی توجیه پذیری کاملی در بخش اقتصادی داشته و اگر این سدها به مهار سیلاب‌ها کمک کنند، توجیه اقتصادی مضاعفی به‌دنبال داشته‌اند"، گفت: سدهایی که تاکنون در کشور ساخته شده‌اند، در چهارچوب نظام فنی و اجرایی ایران، توجیه اقتصادی داشته‌اند.
وی افزود: وقتی خسارات سیلاب‌های امسال را مرور می کنیم که حداقل بالغ بر 35 تا 40 هزار میلیارد تومان بوده، اگر سدهای لازم بر روی حوضه‌های آبریز مختلف ساخته شده بودند، علاوه بر نقش‌آفرینی که در مدیریت و تأمین آب و تولید انرژی برق‌آبی داشتند، از بروز این میزان خسارات نیز جلوگیری می‌کردند.
وی ادامه داد: از کسانی که مدعی این هستند که سدهای بزرگ ایران توجیه اقتصادی نداشته‌اند دعوت می کنم تا دیدگاه‌هایمان را به هم نزدیک کنیم؛ مثلا 15 هزار گیگاوات ساعت برق را از منبع برق‌آبی تولید می کنیم که اگر اینکار را نمی کردیم این میزان برق می بایست از محل سوخت‌های فسیلی بدست می آمد که این مقدار سوخت فسیلی که برای این مقدار تولید برق مصرف نشد را می توان به صادرات و تبدیل ارز برای کشور تخصیص داد.
این کارشناس اقتصاد آب با بیان اینکه "در نیروگاه‌های فسیلی معمولا سوخت ارزشی از نظر اقتصادی ندارد و به صورت یارانه‌ای تخصیص می‌یابد"، گفت: ما به ازای هر یک کیلووات ساعت برقی که تولید می‌کنیم، حدودا سه‌دهم مترمکعب گاز یا سوخت مایع می‌سوزانیم؛ به‌حساب و کتاب امروز اگر هر مترمکعب گاز را به دست‌پایین‌ترین قیمت، در حدود 15 سنت درنظر بگیریم، هر کیلووات ساعت برق تولیدی 5 سنت هزینه سوخت دارد که با دلار حدودا 10 هزار تومانی، 500 تومان فقط قیمت سوخت تولیدی است؛ این دولت است که برق را 60 تومان به ما می فروشد؛ اما ما کاری که برای محاسبه اقتصادی نیروگاه برق‌آبی می کنیم، محاسبه ناشی از تولید برق و این است که این یارانه در بخش برق‌آبی تولید نمی شود. ما با این روش، که در همه جهان مرسوم است، طرح را توجیه اقتصادی می کنیم.
سد کرخه امسال بیش از انتظار، در مدیریت سیلاب‌ها به ما کمک کرد
رئیسی با بیان اینکه "مخزن سد کرخه امسال بیش از انتظار، در مدیریت سیلاب‌ها به ما کمک کرد"، گفت: بیش از 4 میلیارد مترمکعب از حجم مخزن 7 میلیارد مترمکعبی سد کرخه، امسال در جهت مهار، کنترل و مدیریت سیلاب‌ها به کشور کمک کرد.
وی افزود: مجموعه کارهای غیرسازه‌ای که در شرکت‌های توسعه منابع آب و نیروی ایران، سازمان آب و برق خوزستان و مجموعه وزارت نیرو در حوضه‌های آبریز مختلف کشور انجام شد تا مدیریت سیلاب‌ها را بهتر با مدیریت بهینه مخازن سدها عملیاتی کنیم، جای تقدیر دارد.
وی ادامه داد: وقتی از مدیریت مخزن سد صحبت می کنیم، معنای آن فقط داشتن مخزن سد نیست، بلکه به معنای بهره برداری بهینه از مخزن سد است؛ یعنی پر و خالی کردن مخزن به نوعی که بتوانیم شرایط را تخفیف دهیم؛ از اینرو از نظر توجیه پذیری اقتصادی، ما تمامی طرح‌هایی که داریم دارای توجیه اقتصادی هستند و روش‌های ما هم مطابق با روش‌های بین‌المللی و دستورالعمل‌های ملی است.
روش دیگری برای تأمین آب جز سدسازی نمی‌بینم
این کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: اینکه برخی می‌گویند طرح‌های سدسازی توجیه اقتصادی ندارد، من بسیار علاقه‌مندم این 3 تا 10 مترمکعب آبی که از 3 سد بزرگ اطراف تهران برای شرب می آید را قطع کنیم تا ببینند چه اتفاقی می افتد؟
وی افزود: بخشی از منافعی که ما از سدها بدست می‌آوریم برای آب شرب و بخشی برای تأمین آب کشاورزی است و تا این لحظه برای تأمین آب این جمعیت، حجم تولیدات محصولات کشاورزی که نیاز است و چشم‌انداز توسعه ای که برای آینده کشور ما ترسیم شده، روش دیگری برای تأمین آب جز سدسازی نمی‌بینم.
رئیسی با بیان اینکه "این مسئله که میزان زیادی آب در یک مقطع محدودی بیاید و ما همه آنرا به سوی دریاها تخلیه کنیم و تبدیل به آب شور کنیم و درست همان فصلی که احتیاج به آب داریم، آب نداشته باشیم، منطقی نیست"، گفت: جدای از اقداماتی که در بخش مدیریت سدها باید اتفاق بیفتد، در پایین دست سدها یعنی در توسعه شهری، نوع معماری، نوع شهرسازی و ... باید اقدامات اصلاحی اساسی صورت بگیرد.
دوره بازگشت‌های 100 تا 500 ساله سیلاب‌ها کوتاه‌تر می شود
وی ادامه داد: در این زمینه به طور مثال یک سوال ساده مطرح کنیم، آیا آق قلا و گمیشان که می خواهند پس از سیلاب‌ها دوباره ساخته شوند، باید باز هم در همین نقاط ساخته شوند؟، یا اینکه بایستی پولی که خرج می کنیم را به گونه ای خرج کنیم که دوباره دو یا سه سال بعد همین مشکلات برای این شهرها به‌وجود نیاید؛ چرا که به نظر می رسد دور بازگشت‌های 100 ساله تا 500 ساله‌ای که برای سیلاب‌ها عنوان می‌شود دارد به بازه‌های زمانی کوتاه‌تری تبدیل می شود.
این کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: از سال 1309 تا 1330 ما در ایران 179 سیل داشتیم، اما از سال 1380 تا 1390 این تعداد به 1581 سیل رسیده است؛ که بخشی از آن به تغییرات اقلیمی و افزایش تعداد سیلاب‌های کشور و بخشی نیز به معانی جدیدی بازمی گردد که در خصوص سیل داریم، در گذشته جمعیتی در نقطه‌ای ساکن نبودند و سیل می‌آمد و می‌رفت و کسی نمی‌فهمید اما اکنون در بسیاری از نقاط جمعیت ساکن داریم و سیلاب‌ها خانه و کاشانه مردم را تخریب می کنند.
هشداری در خصوص تبدیل مناطق سیل‌زده به مناطق محروم
وی افزود: در محاسبه هزینه سیلاب ها، علاوه بر آثار مالی که محسوس است، آثار غیرمستقیمی چون قطع ارتباط با خدمات عمومی، اسکان موقت و ... داریم، اما مهمتر از همه این است که به‌طور خیلی درازمدت‌تری سرمایه‌گذاری در مناطق سیل‌زده کم خواهد شد، چرا که ریسک بالا رفته و سرمایه گریزان می‌شود و اگر تمهیداتی چون بیمه را برای سرمایه‌گذاری در این مناطق درنظر نگیریم، سرمایه گذاران به مناطق دیگر رفته و این باعث رشد ناموزون اقتصادی می شود.
رئیسی خاطرنشان کرد: در واقع می توان گفت مناطقی که تا قبل از بروز سیلاب‌ها محروم نبودند و یا محرومیت‌های کمی داشتند، بعد از وقوع سیلاب‌ها و حتی بازسازی آنها، به دلیل عدم سرمایه‌گذاری اقتصادی در این مناطق تبدیل به محروم‌ترین نقاط شوند که باید دولت نسبت به این مسئله و جلوگیری از محروم شدن این مناطق در آینده، از هم‌اکنون برنامه ریزی و توجه کند.
