فقدان «گفتمان رفاهی» در حوزه مسائل اساسی کشور
به گزارش نبض بازار، این نشست با حضور علی اصغر سعیدی عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ، معصومه قاراخانی عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه و مهدی امیدی مدیر گروه آینده‌پژوهی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی و جمعی از علاقه مندان این حوزه 31 فروردین ماه 1400 به صورت مجازی برگزار گردید.
مهدی امیدی، دبیر علمی جلسه با تعریف گفتمان های رفاهی به عنوان یک دستگاه منسجم نظری، به اندیشه های رفاهی و پیوند آن با عمل اشاره کرد.
وی مساله را مشخص نبودن مبنای ایدئولوژی رفاهی در قوه مجریه همزمان با برآمدن دولت مدرن در ایران دانست و توضیح داد: مدل های رفاهی به کاررفته در حوزه های بهداشت و درمان، مسکن، آموزش، اشتغال و فقرزدایی روشن نبوده و استراتژی آنها مشخص نیست.
امیدی موضوع مورد بحث در این نشست را بررسی این مساله عنوان کرد که در دوره های حیات تاریخی ایران مدرن، چارچوب های گفتمانی حوزه رفاه چه بوده و چگونه به آن عمل شده است.
علی اصغر سعیدی، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال، با اشاره به انواع حقوق از منظر مارشال (مدنی ، سیاسی ، اجتماعی ) توضیح داد: گفتمانی در حوزه حقوق اجتماعی در ایران شکل نگرفته و مساله روشنفکران جامعه ما حقوق اجتماعی نیست.
وی موقعیت حاضر را موقعیتی همراه با فقدان گفتمان روشنفکری دانست.
سعیدی با بررسی مفهوم «موقعیت بی گفتمانی» بر اساس نظرات میشل فوکو در کتاب «نظم گفتار» توضیح داد: فقدان گفتمان باعث شده که سخن، سخنران را در برگیرد و با نظم پرمخاطره گفتار روبرو می کند زیرا تعاریف (در اینجا تعاریف رفاه) مشخص نیست. در حقیقت روشنفکران چیزی را در دستور کار ندارند. برخلاف جوامع پیشرفته که اهمیت برخی مسائل روشن می باشد و گفتمان رفاهی ریشه های عمیقی دارد.
وی تصریح کرد: این امر (وجود گفتمان های رفاهی) به حکمرانی مربوط می شود و شرایط نظریه پردازی را ممکن می‌سازد.
وی واکسن کرونا را به عنوان یک نمونه در این خصوص مطرح کرد و گفت: با وجود مساله بودن بعضی مباحث مانند واکسن، بحثی پیرامون آن شکل نمی گیرد که آیا کالای خصوصی است یا عمومی، درصورتی که در کشورهای غربی این مسائل حل شده است.
سعیدی اشاره کرد: در ایران بنیادها ساختار اقتصاد را شکل می دهند ولی در این باره شفاف نیستند زیرا گفتمانی حول آن شکل نگرفته است. مفاهیمی مانند کمک های پسماندی و عدالت توزیعی مفاهیمی هستند که می بایست توسط این بنیاد ها به آنها پرداخته شود.
وی عدم پرداختن به فلسفه مفاهیمی مانند «انصاف» در گفتمان روشنفکری ایران را دلیلی بر عدم امکان ورود به این مباحث به صورت یک گفتمان دانست. بدین صورت که «انصاف» یک مفهوم فلسفی است و باید از طریق یک گفتمان دنبال شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بسیاری از مسائل شرایط موجود ایران به دلیل فقدان یک گفتمان به هم ریخته و قابل برنامه ریزی نمی باشد. این مساله می تواند از ورود پزشکی از حل مسائل اجتماعی تا دسترسی افراد معلول به سایت های گردشگری را شامل شود.
سعیدی در ادامه توضیح داد: با گذشت دو قرن از عصر روشنگری انتظار می رود که بتوانیم بر ریسک های خارجی مانند بلایای طبیعی فائق شویم ولی امروزه شاهد هستیم که این امر صورت نگرفته است. به نظر می رسد دلیل آن فقدان گفتمان در حوزه مسائل اساسی کشور باشد.
وی در پایان بر اساس بحث مارشال از حقوق، بازخوانی ای ارائه داد که روشنفکران ایرانی در تمامی حوزه ها آزادی را بر عدالت مقدم می دانند. از طرفی تقدم عمل بر نظر، سیاستمدارها و برنامه ریزان را تا حدی سردرگم کرده است که می توان گفت تاخر نظر نسبت به عمل، از انفعال روشنفکران است تا سیاستمداران.
سخنران دیگر این جلسه، معصومه قاراخانی، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه به بحث گفتمان رفاه و چگونگی تبدیل آن حضور و ظهور سیاست های اجتماعی در ایران پرداخت.
وی گفتمان رفاهی را در جوامع توسعه یافته، رابطه ای بین دولت و جامعه مدنی برشمرد که این رابطه در اموری مانند حقوق شهروندی تجلی پیدا می کند. به زعم قاراخانی نظام قانونی در ارتباط بین دولت و جامعه مدنی محوریت دارد و این نظام قانونی مجموعه ای از تکالیف را برای دولت و شهروندان و مجموعه ای از حقوق را برای آنها مشخص می کند و همین نظام قانونی است که مسیر رفع نیازها را نشان می دهد و اساسا چارچوب دولت، جامعه مدنی، حقوق شهروندی و .... بر بنیاد یک درک مشخصی از انسان بنا شده است.
قاراخانی در ادامه با اشاره به اینکه ما در ایران درک مشخصی از انسان نداریم تاکید کرد: به اندازه کافی و بایسته به این مساله انسانی توجه نشده و چارچوب قانونی، تکالیف و حقوق را مشخص نکرده است.
وی روند جهانی شدن را عاملی مهم برای برجسته شدن این مساله دانست و افزود: این درحالی است که ما نتوانستیم با بسیاری از سیاست های اجتماعی در سطح جهان همراه باشیم؛اگرچه استثنائاتی هم داشته ایم .
