افشاگران چگونه حمایت می‌شوند؟
به گزارش نبض بازار به نقل از خبرگزاری فارس، یکی از جنجالی‌ترین داستان‌های مربوط به افشاگری یا اصطلاحا «سوت زنی» درباره نقض قوانین و عاقبت ناگوار افشاکننده به سال‌های دهه 1970 باز میگردد.
در آن زمان کارن سیلکوود، کارشناس آزمایشگاه یکی از تأسیسات مؤسسه کرمک‌گی در اوکلاهامای آمریکا بود و سرنوشت وی به موضوع صدها مقاله و گزارش بدل شد.
در این تأسیسات سوخت پلوتونیوم مورد استفاده در نیروگاه‌های هسته ای تولید می‌شد. پلوتونیوم از جمله عناصر بسیار آلاینده و رادیواکتیو در جهان محسوب می‌شود.
سیلکوود که از قضا یکی از نمایندگان منتخب اتحادیه کارگری و از منتقدین فعالیت‌های آلاینده و غیرایمن کرمک‌گی در تعامل با مواد رادیواکتیو بود اقدام به جمع آوری مدارکی کرد تا ثبت کند کارمندان تأسیسات هسته‌ای کرمک‌گی در معرضه عوارض تشعشعات هسته‌ای قرار دارند.
عاقبت ناگوار یک افشاگر
در سال 1974 مشخص شد که خود سیلکوود به دلیل قرار گرفتن در معرضه تشعشع آلوده شده اما وی 9 روز بعد و در مسیر رفتن به محل روزنامه نیویورک تایمز و دیدار با نمایندگان اتحادیه کارگری، و درست زمانی که می‌خواست مدارک خود را علیه شرایط کاری نامناسب، غیر ایمن و آلوده کننده کرمک‌گی برملا کند در یک تصادف رانندگی مشکوک جان باخت. نکته جالب اینکه مدارکی هم که وی جمع آوری کرده بود در صحنه تصادف یافت نشدند.
دولت محلی پس از مرگ سیلکوود وارد کارزار شد و پس از برگزاری چندین جلسه، دادگاه عالی آمریکا موسسه کرمک‌گی را به پرداخت 10 میلیون دلار جریمه به دلیل نقض قوانین و خسارت های ناشی از آلایندگی محکوم کرد.
افشاگران یا افراد که سوت هشدار وقوع یک تخلف و جرم را به صدا در می‌آورند همواره در معرض تهدید قرار داشته و از جان آنها گرفته تا مال و موقعیت شغلی این افراد در معرض تهدید از سوی کسانی که تخلف آنها فاش شده است قرار دارد.
مرگ سیلکوود از جمله مواردی بود که به وضع قوانین حمایت از افشاگران در اروپا و دیگر نقاط کمک کرد.
بنا به فکت شیت ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا قوانین جامع حمایت از افشاگران در سال 2019 در اتحادیه اروپا به تصویب رسید و در آوریل سال 2019 نیز شاهد رویکرد قاطع‌تر این اتحادیه در حمایت از افشاگران بوده‌ایم.
افشاگر یا سوت‌زن کیست؟
در قوانین اتحادیه اروپا افشاگر یا اصطلاحا سوت زن به کسانی اطلاق می‌شود که در محل کار خود شاهد تخلفاتی هستند که می‌تواند منافع عمومی را به خطر بیندازد و آن را افشا می‌کنند. از جمله این موارد می‌توان به تخریب محیط زیست، بهداشت و سلامت جامعه، نظام مالی عمومی و امنیت مردم اشاره کرد.
نقش افشاگران یا افراد سوت‌زن در اجرای قانون در اتحادیه اروپا چیست؟
گزارش افراد افشاگر یا سوت زن می‌تواند به تشخیص مؤثر، شکل‌گیری تحقیقات و در نهایت اقامه دعوی قضایی در صورت اثبات وقوع هر گونه نقض قوانین در شرایطی منجر شود که تخلفات به صورت کاملا پنهان انجام شده و از چشم قانون دور باشد. این افشاگری‌ها خصوصا درباره تخلفاتی که به سلامت جامعه و به طور کلی منافع اجتماع آسیب می‌زند بسیار مهم هستند.
چرا باید از افشاگران حمایت قانونی کرد؟
افشاگران یا سوت زنان شدیدا در معرض انتقام و تلافی از سوی مراکزی هستند که علیه آنها افشاگری کردند. از جمله این اقدامات تلافی‌جویانه می‌تواند از دست دادن شغل و ثبات اقتصادی، خراب شدن حسن شهرت آنها و همچنین باز شدن پای آنها به دادگاه باشد.
نگرانی‌ها در این زمینه باعث می‌شود که برخی افشاگران از افشای تخلفات قانونی منصرف شوند.
در نظرسنجی انجام شده درباره فساد که در سال 2017 در اتحادیه اروپا انجام شد 81 درصد از شرکت کنندگان اعلام کردند که فساد مالی یا تخلفی که شاهد آن بودند را گزارش نکرده‌اند.
از طرف دیگر 85 درصد نیز گفته‌اند که کارمندان به ندرت تخلفات و یا تهدیدات موجود علیه منافع اجتماع را گزارش می‌کنند. اکثر کارمندان دلیل عدم گزارش تخلفات را ترس از عواقب قانونی و مالی این اقدام عنوان کردند.
قوانین حمایت از افشاگران در اتحادیه اروپا
قوانین حمایت از افشاگران در سطح اتحادیه اروپا تا پیش از سال 2019 نامتوازن بوده و به غیر از 10 کشور از کشوری به کشور دیگر متفاوت بوده است.
قوانین حمایت از افشاگران تنها در 10 کشور عضو اتحادیه اروپا شامل فرانسه، مجارستان، ایرلند، ایتالیا، لیتوانی، مالت، هلند، اسلوواکی، سوئد و انگلیس به صورت جامع اجرا می‌شد و در واقع فقط این کشورها بودند که قوانین کاملی در این زمینه داشتند.
در دیگر کشورهای اروپایی قوانین حمایت از افشاگران جامع نبود و به صورت جزئی یا موردی انجام می‌شد.
به طور مثال در برخی از این کشورها قوانین فقط شامل کارمندان بخش دولتی و یا بخش‌های خاص می‌شد و یا اینکه مشمول تخلفات خاصی می‌شد.
افشای رسوایی‌هایی که اخیرا برملا شده نشان می‌دهد که عدم وجود حمایت قانونی کافی از افشاگران در یک کشور، نه تنها بر عملکرد سیاست‌ها تاثیر منفی می‌گذارد بلکه می‌تواند در دیگر کشورها اثر گذاشته و یا حتی تمام یک منطقه را درگیر کند.
در اتحادیه اروپا بخش‌های بسیار محدودی هستند که تاکنون شاهد اجرای سیاست‌های حمایت از افشاگران در آنها بوده‌ایم که اصلی‌ترین بخش در این زمینه نظام مالی است.
تاثیر ایجاد قوانین حمایت از افشاگران چیست؟
تصویب این قوانین می‌تواند تضمینی برای حمایت از افشاگران در سطوح بالا باشد. این قوانین کانال‌های امنی را برای گزارش تخلفات هم در درون سازمان‌ها و هم به مقامات دولتی ایجاد می‌کنند.
این قوانین همچنین از افشاگران در برابر اخراج شدن، تنزل رتبه یا هر گونه اقدام تلافی‌جویانه حفاظت کرده و مقامات دولتی را ملزم می‌کند تا درباره نحوه تعامل با افشاگران هم به مردم اطلاع‌رسانی کرده و هم به سازمان‌ها و مقامات دولتی در این باره آموزش دهند.
چرا حمایت سطح بالا از افشاگران در سرتاسر اروپا جدی‌تر شد؟
در واقع اروپا از ایجاد قوانین "حمایت سطح بالا" از افشاگران که در سال 2019 انجام شد چند هدف را دنبال می‌کند.
در واقع در پس تصویب این قانون به خوبی عنوان شده که افشاگری یکی از اصلی‌ترین راه های تشخیص نقض قوانین در حوزه هایی است که از چشم دولت و سازمان‌های نظارت‌کننده دور مانده‌اند.
اروپا نه تنها به سمت حمایت از افشاگران روی آورده بلکه برای آسان تر کردن کار آنها برای افشای ساده تر اطلاعات مربوط به تخلفات، "کانال‌های به اصطلاح امنی" را نیز فراهم کرده است.
در واقع حدود دو ماه پیش بود که کشورهای عضو اتحادیه اروپا رسما قانون حمایت از افشاگران را با رأی قاطع 591 موافق به 29 مخالف در پارلمان اروپایی تصویب و برای اجرا ابلاغ کردند و پس از این تصویب علاوه بر 10 کشوری که پیشتر قوانین جامع داشتند تمام کشورهای عضو اتحادیه ملزم به حمایت از افشاگران شدند.
این نخستین بار بود که افشاگران توانسته بودند در سرتاسر اتحادیه اروپا حمایت قضایی داشته باشند.
تا پیش از تصویب این قانون،این دولت‌ها بودند که درباره نحوه حمایت از افشاگران تصمیم می‌گرفتند و در واقع به همین خاطر بود که پیش از تصویب قانون سراسری، هر کشوری به نحوی متفاوت از افراد سوت‌زن حمایت می‌کرد.
کار افشاگران آسان‌تر شد
در سایه تصویب این قانون هم در داخل شرکت‌ها و هم در سازمان‌های دولتی کانال‌هایی برای گزارش تخلفات ایجاد می شود تا کار افشاگران راحت‌تر شود.
در واقع افشاگران نخست باید گزارش تخلف را به مقامات مربوطه در داخل سازمان و در مرحله بعد به مقامات دولتی ارائه دهند و در صورتی که اقدام متناسبی دراین زمینه اتخاذ نشوند آنها اجازه دارند این تخلفات را به صورت عمومی برملا کرده و یا حتی با رسانه‌ها صحبت کنند.
فرانس تیمرمنز، سخنگوی کمیسیون اروپایی می‌گوید: ما باید از افشاگران در برابر مجازات، اخراج، تنزل درجه، و یا حتی شکایت از سوی "کارفرمایان متهم شده" حمایت کنیم و این کار را به صلاح جامعه انجام می‌دهیم.
وی معتقد است که این اقدام باعث می‌شود که مسیر برای مبارزه با فساد، کلاهبرداری، فرار مالیاتی شرکت‌ها، و خسارت به محیط زیست و سلامت عمومی هموار شود.
سازمان شفافیت بین الملل نیز اعلام کرده که تصویب این قانون مهم برای کارفرمایان نیز بسیار مفید فایده است چرا که اطمینان قانونی بیشتری نسبت به مسئولیت و حقوق آنها برایشان فراهم می‌کند.
این قانون برای هرگونه سهل انگاری در حمایت از افشاگران نیز برنامه ریزی کرده و با توجه به آنکه برخی کشورها نظیر ایرلند، لوگزامبورگ و یا مجارستان خواستار مستثنی شدن برخی موارد نظیر فرار مالیاتی از شمول این قانون شده‌اند، این قانون اعلام کرده در صورتی که هر یک از کشورها از اجرای کامل این قانون خودداری کنند، کمیسیون اروپایی می تواند به سمت مجازات آنها رفته و حتی در نهایت این مسئله به دادگاه قضایی اروپا ارجاع داده خواهد شد.
اعمال قوانین حمایت از افشاگران در لیتوانی
کشور لیتوانی اقدامات بسیار مهمی را در حمایت از افشاگران در برابر اقدامات تلافی‌جویانه و انتقام، از طریق تصویب و اجرای قوانین انجام داده است.
بر اساس این قوانین افشاگران کسانی هستند که اطلاعات مربوط به تخلفات در مؤسسات یا سازمان‌هایی که در آنها کار می‌کنند یا با آنها قرارداد دارند را به مقامات گزارش می‌دهند.
زمانی این قوانین مشمول حال افشاگران می‌شود که تخلف گزارش شده توسط آنها شامل نقض قوانین و به خطر انداختن سلامت و امنیت عمومی، زندگی یک فرد، بهداشت و محیط زیست، اقدام در راستای ایجاد موانع و یا اثرگذاری به صورت غیرقانونی بر روند تحقیقات از سوی مقامات قضایی و دادگاه، موارد تأمین مالی غیرقانونی، استفاده غیرقانونی یا غیرشفاف از منابع مالی دولتی و یا دارایی‌های عمومی و برخی دیگر از موارد باشد.
افشاگران نباید به خاطر اطلاعاتی که ارائه می‌دهند بازخواست شوند و در معرض تهدید قرار بگیرند
سازمانی که افشاگران برای گزارش تخلفات به آنها مراجعه می‌کنند باید از هویت آنها حفاظت کند اما نمی‌توان آنها را ناشناس نگه داشت چرا که این افشاگران باید جزئیات مربوط به هویت خود و نحوه قرار گرفتن در معرض تخلف مورد گزارش را به طور کامل ارائه دهند.
نباید این افراد به دلیل گزارش تخلفات بازخواست شوند. اگر افشاگران به دلایل مختلف فکر می‌کنند که گزارشی که می‌دهند صحت دارد در صورتی که گزارش آنها پس از تحقیقات درست نباشد نباید به بهانه‌های افترا یا تهمت از سوی شرکت یا مؤسساتی که علیه آنها افشاگری شده بود به دادگاه کشیده شود.
بر اساس قوانینی که در لیتوانی اجرایی شده است افشاگرانی که حتی خود آنها درگیر یک تخلف و نقض قوانین بوده‌اند اما این تخلف را به مراجع ذیصلاح گزارش داده‌اند ممکن است به دلیل نقش مثبتی که در افشای آن داشته‌اند از جرم انجام شده تبرئه شوند.
انتقاد موجود به اجرای این قوانین
شکی نیست اجرای قوانین حمایت از افشاگران می‌تواند به آنها کمک کند اما این قوانین از سوی برخی کارشناسان مورد انتقاد نیز قرار گرفته و آنها معتقدند اجرای این قوانین باعث می‌شود که موضوع پرداخت رشوه به افشاگران برای گزارش نکردن تخلفات شدت پیدا کند.
دستورالعمل افشاگری در استرالیا
دولت این کشور برای افشای تخلفات توسط افراد سوت‌زن دستورالعمل ارائه کرده است.
در این دستورالعمل آمده است: کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا می‌داند که افرادی که برای افشاگری به این کمیسیون مراجعه می‌کنند غالبا در شرایط سخت و پر استرسی قرار داشته و می‌خواهند اطلاعاتی را در باره تخلفات احتمالی در یک شرکت که ممکن است برای آنها عواقب داشته باشد، به این کمیسیون ارائه دهند.
بنابراین کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا اعلام کرده که در زمینه بررسی این اطلاعات بسیار جدی و متعهدانه عمل خواهد کرد.
از نظر دولت استرالیا برای اینکه یک افشاگر یا سوت زن مشمول قانون حمایت از افشاگران شود باید 5 ضابطه یا معیار رعایت شود.
1-افشاگر باید مشمول یکی از موارد زیر باشد:
1-1- افشاگر باید مدیر رسمی شرکتی باشد که قرار است علیه آن افشاگری شود
2-1- افشاگر باید کارمند شرکتی باشد که قرار است علیه آن افشاگری شود
3-1- افشاگر باید پیمانکار یا مدیر پیمانکاری باشد که هم اکنون با شرکت مذکور قرارداد تامین کالا و خدمات دارد
2- تخلف باید به چه کسی افشا شود؟
افشاگر باید اطلاعات خود را در اختیار:
2-1-حسابرس شرکت یا یکی از اعضای تیم حسابرسی آن
2-2- مدیر یا یکی از مقامات ارشد مدیریت شرکت
2-3- یا شخصی که از سوی شرکت برای دریافت اطلاعات تخلفات منصوب شده است
2-4- کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا به عنوان مسئول دولتی رسیدگی به تخلفات
3- ارائه اطلاعات هویت شخصی
هویت شخصی: شما باید نام خود را به کسی که اطلاعات تخلف و افشاگری را برای وی ارائه می‌دهید، فاش کنید.
4- مبنای منطقی وارد کردن اتهام:
به عنوان یک افشاگر فرد باید مبنای منطقی برای ارائه اتهام خود علیه شرکت و یا مقامات شرکت را ارائه داده و بتواند ثابت کند آنها قوانین کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا را نقض کرده‌اند.
5- افشاگری باید صادقانه و با حسن نیت انجام شود:
افشاگر باید اطلاعات را با حسن نیت و به صورت صادقانه ارائه داده و قصد وی افشای تخلف باشد. در صورتی که افشای اطلاعات صادقانه نبوده و افشاگر اصراری را پنهان کند و اینکار با نیتی غیر از افشای تخلف انجام شود این افشاگری، حسن نیت ندارد.
در استرالیا هیچ روند رسمی برای ثبت‌نام به عنوان افشاگر وجود ندارد و هر کسی که مشمول موارد بالا شود شامل قانون حمایت از افشاگران خواهد شد.
اولین قدم در افشاگری
کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا به افراد که می‌خواهند وقوع یک تخلف را گزارش دهند توصیه کرده که به بندهای بالا بسنده نکند چرا که این بندها به صورت کلی عنوان شده و پیش از اقدام در راستای افشای اطلاعات با یک مشاور حقوقی مشورت کند و درباره عواقب احتمالی این افشاگری آگاهی پیدا کنند.
کمیسیون سرمایه‌گذاری و اوراق بهادار استرالیا همچنین برای دریافت اطلاعات شرایط دریافت آن را به صورت آنلاین نیز فراهم کرده‌اند.
حفاظت از اطلاعات ارائه شده توسط افشاگران
بر اساس قانون حمایت از افشاگران اطلاعاتی که از سوی آنها در رابطه با تخلف به نقض قانون ارائه می‌شود باید به صورت کاملا محرمانه تلقی شود.
دولت‌ها ممکن است اطلاعات ارائه شده و حتی هویت افشاگران را نیز در صورت عدم وجود اضطرار به طور کامل محرمانه نگه دارند.
حمایت از افشاگران در برابر اقدامات تلافی‌جویانه شرکت‌های متهم
بر اساس قانون حمایت از افشاگران در استرالیا در صورتی که فرد افشا کننده اطلاعات نقض قوانین و تخلف، از سوی شرکت و یا کارفرما اخراج شوند یا موقعیت شغلی آنها تنزل پیدا کرده و از بین برود افشاگر می‌تواند با مراجعه به دادگاه، کارفرما را ملزم به بازگشت به کار در همان رتبه شغلی و یا در یک رتبه شغلی مشابه کند.
از طرف دیگر در صورتی که در پی افشای اطلاعات به افشاگر آسیب برسد بر اساس قانون وی می‌تواند ادعای خسارت کند.
برای این منظور وی باید دلایل کافی برای اثبات آسیب دیدگی خود به دادگاه ارائه دهد.
