ورشکستگی آب و کاشت محصولات آب بر/ سوء مدیریت در بخش کشاورزی
به گزارش نبض بازار، بحران آب در ایران بیش از آنکه ناشی از تغییرات اقلیمی باشد در نتیجه انباشت سیاست‌های ناکارآمد در حوزهٔ مدیریت منابع آب در دهه‌های اخیر است. بر این اساس برای برون‌رفت از بحران آب موجود، اصلاح رویه‌های حکمرانی پیشین و بهبود کیفیت حکمرانی در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.
روزنامه شرق؛ ۹۸ درصد تالاب گاوخونی اصفهان و ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشکید و خروشان‌ترین رودخانه‌های ایران به احتضار افتاده‌اند. بر اساس اعلام سازمان منابع طبیعی، تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده است و در این وضعیت که بسیاری از نواحی ایران گرفتار تأمین آب آشامیدنی شده‌اند، تولید میوه، سبزی و صیفی‌جات در ایران ۱.۵ برابر شده است.
۹۸درصد تالاب گاوخونی اصفهان و ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشکید و خروشان‌ترین رودخانه‌های ایران به احتضار افتاده‌اند. بر اساس اعلام سازمان منابع طبیعی، تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده است و در این وضعیت که بسیاری از نواحی ایران گرفتار تأمین آب آشامیدنی شده‌اند، تولید میوه، سبزی و صیفی‌جات در ایران ۱.۵ برابر شده است. مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان میوه و تره‌بار تهران با اعلام این خبر به «شرق» می‌گوید ۷۰ درصد این محصولات آب‌بر است و نکته غم‌انگیز ماجرا این است که با وجود مصرف بالای آب برای تولید این محصولات، بازار داخلی و خارجی آن با مشکل مواجه شده است. به گفته دارایی‌نژاد، کاهش قدرت خرید مردم باعث کاهش ۳۰درصدی تقاضا در بازار داخلی شده و از آن سمت عراق، به‌عنوان بازار بزرگ صادرات ایران، دست رد به محصولات کشاورزی زده و واردات هفت قلم محصول کشاورزی ایران را ممنوع کرده است.
ریخت‌و‌پاش آب!
استانداری اصفهان اعلام کرد ۹۸ درصد تالاب گاوخونی خشکیده و چندی پیش ستاد بحران آذربایجان غربی از خشکیدن ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خبر داد. این اخبار در‌حالی به گوش می‌رسد که صحنه جان‌دادن ماهی‌ها در رودخانه‌های خشکیده غرب ایران بار‌ها و بار‌ها منتشر شده است. حالا کارون پرآب‌ترین و بلندترین رودخانه ایران خشکیده است. سفیدرود دومین رودخانه بلند ایران به طول ۷۶۵ کیلومتر و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزار‌های برنج را تأمین می‌کرد، به احتضار افتاده است. این روز‌ها تصویر ماهی‌های خشکیده بر بستر تفتیده و ترک‌خورده سومین رودخانه خروشان ایران یعنی کرخه منتشر می‌شود و رود پرآب دز که از کوه‌های زاگرس سرازیر می‌شد، نفس‌های آخر را می‌کشد و برای اولین‌بار در تاریخ به‌طور کامل خشکیده است. رودخانه کشکان لرستان، رودخانه پرآب چالوس که از رشته‌کوه‌های البرز جاری می‌شد، رود ارس و هیرمند که به رود وحشی معروف بود، همه و همه خشکیده‌اند و حالا تعداد استان‌های بیابانی ایران بنا بر اعلام سازمان منابع طبیعی از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده و مردم روستا‌های غرب و جنوب غرب ایران با کمبود آب آشامیدنی مواجه شده‌اند.
در همین شرایط مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان میوه و تره‌بار تهران به «شرق» می‌گوید: امسال تولید میوه، سبزی و صیفی‌جات ۱.۵ برابر شده است و ۷۰ درصد این محصولات آب‌بر هستند، اما برای این محصولات نه مشتری داخلی وجود دارد و نه مشتری خارجی.
مجتبی شادلو، نایب‌رئیس اتحادیه باغداران تهران از افت چشمگیر خرید میوه به ایلنا خبر داده است و مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان میوه و تره‌بار تهران با تأیید این موضوع به «شرق» می‌گوید خرید میوه و تره‌بار حدود ۳۰ درصد افت کرده و روزانه دو تا سه هزار تن میوه و سبزیجات بدون مشتری در میادین میوه و تره‌بار تبدیل به ضایعات می‌شود.
در ایران ۶۶ قلم میوه، سبزی و صیفی‌جات تولید می‌شود و حالا بخش درخور توجهی از محصولات تولید‌شده روی دست تولیدکنندگان و توزیع کنندگان مانده است.
دست رد عراق به محصولات کشاورزی ایران
از آن‌سو عراق به‌عنوان دومین بازار بزرگ صادرات ایران، دست رد به محصولات کشاورزی ایرانی زده است. دارایی‌نژاد به «شرق» می‌گوید: عراق واردات هفت قلم محصول کشاورزی اعم از گوجه‌فرنگی، خیار، بادمجان، خربزه، طالبی، گرمک و هندوانه ایران را ممنوع کرده است. چندی پیش عراق واردات مرغ و تخم‌مرغ ایران را هم ممنوع کرد.
رئیس اتحادیه میوه و تره‌بار تهران در این زمینه به «شرق» می‌گوید: وزارت کشاورزی عراق از پنج سال پیش تاکنون تولید کشاورزی و دامی خود را توسعه داده و از تجارب علمی ترکیه و چین در این زمینه بهره گرفته است؛ بنابراین دیگر متقاضی بسیاری از محصولات کشاورزی ایران نیست. او تأکید می‌کند: با وجود آنکه قیمت تولید محصولات کشاورزی عراق در‌حال‌حاضر بیشتر از محصولات ایران تمام می‌شود، اما این کشور به دنبال کشاورزی علمی است و علاوه بر عراق امارات و عربستان هم تلاش‌هایی برای کشاورزی علمی با مصرف پایین آب داشته‌اند.
مهدی کرمی‌پور‌مقدم، دبیر سابق اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق، پیش از این درباره مهاجرت شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به عراق گفته و از مشوق‌های این کشور برای تولید کشاورزی و دامی به «شرق» توضیح داد. او گفته بود عراق با سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای که در این زمینه انجام داده، در آینده نه‌تن‌ها متقاضی محصولات کشاورزی ایران نخواهد بود، بلکه تبدیل به رقیب بزرگ کالا‌های صادراتی ایران می‌شود. به‌جز این، مهر به‌تازگی از افتتاح بزرگ‌ترین مزرعه عمودی سبزیجات جهان در امارات خبر داده و نوشته است مزرعه بوستانیکا روزانه سه تن محصولات کشاورزی کاملا علمی تولید می‌کند و مصرف آب این مزرعه ۹۵ درصد کمتر از سایر مزارع است.
در ایران، اما با وجود بحران آب، وضعیت کشاورزی به‌گونه‌ای دیگر پیش می‌رود. مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه میوه و تره‌بار تهران، می‌گوید ارزش صادراتی محصولات آب‌بر ایران بسیار پایین است و وزارت کشاورزی برای تولید محصولات کشاورزی هیچ‌گونه برنامه ریزی علمی‌ای نداشته تا از این همه خسارت به منابع آب، سرمایه کشاورزان و توزیع‌کنندگان جلوگیری کند. او می‌گوید تولید محصولات میوه و تره‌بار در ایران در حالی امسال ۱.۵ برابر شده که صعود نرخ تورم موجب شده مصرف محصولات کشاورزی کاهشی قابل‌ملاحظه داشته باشد. به گفته او حتی با وجود افت ۲۰درصدی قیمت میوه و تره‌بار، همچنان حجم زیادی از محصول به‌صورت ضایعات در‌می‌آید.
به گفته رئیس اتحادیه بارفروشان، الگوی کشت در ایران جدی گرفته نشده است و تا زمانی که برنامه‌ای برای میزان تولید و خرید تضمینی نداشته باشیم، همواره با این مشکلات درگیر هستیم. متولی تدوین الگوی کشت، وزارت کشاورزی است که متأسفانه در این زمینه تلاشی انجام نمی‌دهد. خرید تضمینی هم، اما مشکل آشفته‌بازار کشاورزی در ایران را سامان نداده و اوایل امسال سازمان تعاون روستایی ایران بیش از ۱۲ هزار تن پرتقال و سیب تنظیم بازار شب عید را که در انبار‌ها در حال فساد بود، حراج کرد که از‌قضا بیشترین سیب این محموله از آذربایجان غربی تأمین شده بود که حالا با خشک‌شدن دریاچه ارومیه دست‌و‌پنجه نرم می‌کند.
آنا نوشت؛ علی مریدی کارشناس محیط زیست ضمن اشاره به این نکته که بیماری متابولیسم موضوع عملکرد در بخش آب را شامل می‌شود، گفت: افرادی این تفکر را دارند که شبکه تحت‌فشار بزنیم تا راندمان تولید کشاورزی را بالا ببریم و مشکل بی‌آبی کشور حل می‌شود، ولی باید گفت که با این روش‌ها مشکل آب کشور حل نمی‌شود؛ و گروهی فکر می‌کنند که با شیرین‌سازی آب و بحث انتقال بین‌حوزه‌ای می‌شود مشکل کشور را حل کرد. درحالیکه این روش سیاست‌گذاری در مدیریت آب و توسعه کاملاً اشتباه است.
مریدی توضیح داد: به‌عنوان یک کارشناس مطرح می‌کنم سیاست یا طرح انتقال بین‌حوزه‌ای و یا طرح آب‌شیرین‌کن کاملاً اشتباه است و مورد تأیید هیچ کارشناس محیط‌زیست قرار نمی‌گیرد.
وی مطرح کرد: سوءمدیریت در مصرف آب در بخش‌های مختلف از قبیل کشاورزی و صنعتی و حتی در مصرف شرب آب در همه استان‌های ایران، کشور را دچار مشکلاتی کرده است؛ که این نوع مدیریت در مصرف آب که حیاتی‌ترین و ضروری‌ترین حیات انسان و کشور است، به بیماری متابولیسم مدیریت آب دچار شده است.
مریدی تأکید کرد: مدیران و مسئولان کشور و وزارت نیرو هنوز نتوانسته‌اند و یا نمی‌خواهند بیماری را بشناسند و یا آسیب‌شناسی کنند درحالیکه متخصصان و کارشناسان در رسانه‌ها، نشریات و مجامع علمی داخلی و بین‌المللی مدام در مورد اثرات عمده بحران آب بر بخش‌های مختلف حیات بشر و اکوسیستم هشدار می‌دهند، متأسفانه کمتر به عوامل اصلی و ریشه‌های بروز این بحران پرداخته‌شده تا بتوان با شناخت عوامل و محرک‌های کلیدی به ارائه راهبرد‌های مؤثر و کارآمد برای مدیریت و برون‌رفت از این بحران پرداخت.
