چالش‌های پیش روی صنعت پتروشیمی از زبان یک مدیر با تجربه
به گزارش نبض بازار، صنعت پتروشیمی یکی از صنایع ارزآور کشور محسوب میشود که برای اقتصاد کشور اهمیت بالایی دارد. در خصوص بررسی وضعیت پتروشیمی کشور و نگاه به ابعاد مختلف این صنعت به سراغ یکی از مدیران صنعت پتروشیمی کشور رفتیم و از وی در خصوص شرایط پیش روی این حوزه سوالاتی پرسیدیم.
به اختصار خودتان را معرفی کنین؟
اینجانب اسدالله غلامپور دارای دکترای مدیریت و از رزمندگان دفاع مقدس و جانبازان جنگ تحمیلی و برادر دو شهید سرافراز دفاع مقدس می‌باشم. اینجانب دارای بیش از سی سال سابقه مدیریت عاملی و عضویت هیات مدیره در شرکت‌های مختلفی از جمله شرکت‌های خودرویی، کشتیرانی، بازرگانی، لیزینگ ها، شرکت‌های نفتی، روانکار و پتروشیمی و. هستم. اینجانب دوره‌های آشنایی با تجهیزات دانشگاهی، دوره کامل بازاریابی محصولات پتروشیمی و نفت، دوره عملیات ککینگ در فرآیند الفین، دوره کامل آموزش فلر و آلاینده‌های آن، دوره کامل عملیات لیزینگ، دوره آموزشی فناوری اطلاعات و ارتباطات بندری، دوره آموزشی آشنایی با کشتیرانی، نمایندگی و بندری و. گذرانده ام. همچنین اینجانب گردآورنده و مولف کتاب" آشنایی با فرآیند‌های شیمی آلی برای مدیران پتروپالایشگاهی" هستم. مقالات مختلفی و از جمله مقاله شناسایی مشکلات و موانع تحریم‌های بین المللی و اثرات آن، مقاله تحلیل تعامل علم و عمل در مدیریت اسلامی، مقاله ارایه الگوی بازاریابی مبتنی بر رسانه‌های اجتماعی در صنعت، مقاله فرصت‌های پیش رو در صنعت حمل و نق چند وجهی، مقاله طراحی مدل بازاریابی در رسانه‌های اجتماعی با استفاده از روش آمیخته، نیز ارایه نموده ام. اینجانب هم اکنون بعنوان مدیر عامل و عضو هیات مدیره مگا پتروشیمی کیان، بزرگترین و بی نظیرترین طرح پتروشیمی کشور و بلکه خاورمیانه هستم، مگا پتروشیمی که دارای مزیت‌های زیادی بوده و همزمان تنها شرکت پتروشیمی بزرگ الفینی - آروماتیکی کشور همراه با زنجیره ارزش تا صنایع پایین دستی آن میباشد.
باید گفت که پتروشیمی به صنایعی گفته میشود که در آن هیدروکربن‌های موجود در نفت خام، میعانات گازی یا گاز طبیعی پس از فرآورش در یک رشته فرآیند‌های شیمیایی و پتروشیمیایی به فرآورده‌های جدید شیمیایی تبدیل می‌شوند. در واقع زنجیره ارزش افزوده صنعت پتروشیمی شامل صنایع بالا دست، صنایع بنیادی، صنایع واسطه ای، صنایع نهایی و صنایع پایین دست میشود که طیف وسیعی از محصولات پایه و خوراک‌های اصلی تا محصولات واسطه و نهایی را در بر می‌گیرد. چهار مشخصه این صنایع عبارتند از: وابستگی به منابع هیدروکربوری به عنوان خوراک، سرمایه بری بالای این صنایع و سود بیشتر در قیاس با دیگر صنایع بالادست و ایجاد ارزش افزوده بالا در پایین دست، اشتغال زایی مستقیم و محدود آن نسبت به سایر سرمایه گذاری‌ها در بالادست و ایجاد اشتغال بالا نسبت به سرمایه گذاری صورت گرفته در پایین دست، فناوری و دانش محور بودن و نیاز مبرم این صنایع به مقوله پژوهش و فناوری. 
برخورداری کشور از منابع غنی هیدروکربوری و موقعیت جغرافیایی آن در کشور ایجاب میکند تا برای استفاده از این مزیت اقتصادی خدادادی، بهره برداری بهینه از این منابع و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از طریق توسعه زنجیره ارزش، محور و موتور توسعه اقتصادی کشور قرار گیرد. پر واضح است صنایع پتروشیمی مهمترین و پر پتانسیل‌ترین بخشی است که میتواند در زنجیره ارزش هیدروکربور‌ها مورد توجه قرار گیرد. علیرغم توسعه نسبتاً قابل قبول کشور در این حوزه و تولید مواد پلیمری و پلاستیکی با توجه به شرایط سخت تحریم‌ها، سهم زنجیره ارزش محصولات نهایی و ارزشمند پتروشیمی در تولید و صادرات چندان مناسب نبوده و ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه آن در کشور وجود دارد. زنجیره‌ای که سرمایه گذاری و توسعه هرچه بیشتر آن نه تنها منجر به اشتغال بیشتر خواهد شد بلکه افزایش قابل توجه درآمد‌های صادراتی، کاهش واردات و نهایتاً رشد پایدار تولید ناخالص داخلی را در پی خواهد داشت. بی شک رسیدن به این اهداف نیازمند زیرساخت‌های نرم افزاری و سخت افزاری خاصی خواهد بود که می‌بایستی توسط دولت و حاکمیت فراهم شود که مهمترین آن ایجاد بستر‌های مناسب برای تبلور توانمندی‌های نیروی انسانی و کارآمد سازی آن در این حوزه است.
لازم بذکر است که سهم منابع انرژی‌های فسیلی به عنوان خوراک پتروشیمی در جهان حدود ۱۵ درصد است، در حالیکه این نسبت در کشور ما بسیار اندک میباشد. کشور ایران در مجموع ۱۷ درصد از مخازن و منابع هیدروکربنی جهان را در اختیار دارد، اما تاکنون، مقدار بسیار کمی از این منابع هیدروکربنی را در صنعت پتروشیمی استفاده نموده است. از آنجایی که ۱۷ درصد از تمامی ذخایر خام هیدروکربنی جهان در اختیار کشور ایران است، بنابر‌ای جایگاه نسبی ایران در تولید محصولات پایه پتروشیمی در جهان، حداقل باید در همین حدود باشد. تا پایان سال ۱۳۹۹، شرکت‌های پتروشیمی در ایران شامل ۶۳ مجتمع تولیدی و ۳ مجتمع سرویس‌های جانبی (تولید کننده آب، برق و بخار) می‌باشند که از نظر پراکندگی جغرافیایی به سه دسته شامل منطقه ماهشهر، منطقه عسلویه و سایر مناطق (شامل تمام پتروشیمی‌های پراکنده در استان‌های نیمه غربی و شرقی کشور است) تقسیم می‌شوند. در منطقه عسلویه ۱۷، مجتمع تولیدی با ظرفیت اسمی ۴/۳۴ میلیون تن در سال (معادل ۴۱ درصد ظرفیت اسمی کل) و ۲ مجتمع سرویس‌های جانبی وجود دارد. منطقه ماهشهر شامل ۱۹، مجتمع تولیدی با ظرفیت اسمی ۷/۲۵ میلیون تن (معادل ۳۱ درصد ظرفیت اسمی کل) و ۱ مجتمع سرویس‌های جانبی میباشد و ۲۴ مجتمع تولیدی باقیمانده با ۴/۲۳ میلیون تن ظرفیت اسمی (معادل ۲۸ درصد ظرفیت اسمی کل) در سایر مناطق کشور قرار دارند؛ که تمامی آنها دارای واحد‌های سرویس‌های جانبی (یوتیلیتی مستقل) هستند.
ارزش فروش کل محصولات پتروشیمیایی و شیمیایی جهان با احتساب صنایع تکمیلی و پایین دستی در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۶۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. کشور چین به تنهایی با ۱۴۸۸ میلیارد دلار ارزش فروش و سهم ۴۴ درصدی در جایگاه اول قرار گرفته است. این در حالی است که در پایان سال ۱۳۹۹ ایران با احتساب مجموع صنایع پتروشیمی و صنایع پایین دستی حدود ۱۷ میلیارد دلار محصول تولید و روانه بازار‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی کرده است. نزدیک به ۷۰ درصد پروپیلن تولیدی در جهان به پلی پروپیلن تبدیل میشود و محصولات کلیدی و با ارزشی مانند پروپیلن اکساید، اکریلونیتریل، اکریلیک اسید، و کیومن از دیگر محصولات این زنجیره است.
در ایران ۹۵ درصد پروپیلن تولیدی به پلی پروپیلن و تنها ۵ درصد آن به دو اتیل هگزانول تبدیل میگردد. این در حالی است که سایر محصولات با ارزش موجود در زنجیره ارزش این ماده استراتژیک به دلیل ناکافی بودن حجم پروپیلن تولیدی در ایران امکان تولید و توسعه پیدا نکرده اند. پروپیلن از نظر کمی ۴ درصد از محصولات پایه در صنعت پتروشیمی ایران را به خود اختصاص داده است؛ که در مقایسه با نسبت ۱۸درصدی عربستان سعودی، ۲۳ درصدی ایالات متحده و ۱۷ درصدی کشور چین و همچنین در مقایسه با ۱۸ درصد تولید میانگین کل محصولات پایه پتروشیمی در جهان عدد بسیار کوچکی محسوب میشود. اگر پتروشیمی نقش و جایگاه واقعی خود را در تکمیل زنجیره ارزش پیدا کند، اساسا نباید محصولات هیدروکربنی صادر شود، زیرا هیدروکربن ها، بهترین خوراک برای واحد‌های پتروشیمی بوده و همچنین صادرات آنها نسبت به مواد پلیمری و زنجیره آن، ارزش افزوده کمتری به همراه دارد. به عنوان مثال در سال ۱۳۹۹ در حالیکه از نظر وزنی، صادرات مواد پلیمری با ۲۴/۴ میلیون تن تقریبا با صادرات مواد هیدرو کربنی با ۶۶/۴ میلیون تن برابر بوده، اما از نظر ارزش درآمد حاصله از صادرات مواد پلیمری با ۸۴/۳ میلیارد دلار، ۵/۲ برابر درآمد حاصله از صادرات مواد هیدرو کربنی با ۴۴/۱ میلیارد دلار بوده است. هر چه ما در زنجیره پلیمر پیشرفت بیشتری داشته باشیم؛ محصولات با ارزش افزوده بالاتری تولید خواهیم کرد و این باید یک هدف گذاری بلندمدت و راهبردی برای صنعت پتروشیمی ایران باشد.
از سابقه اشتغال و سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی بفرمایید
آمار‌های پایان سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که به ازای هر یک میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی یک میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی افزوده میشود و برای حدود هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد میگردد. مطالعات صورت گرفته بیانگر این است که به ازای هر ۱۰۱ هزار شغل مستقیمی که در بالا دست و زنجیره تکمیلی صنعت پتروشیمی، ایجاد اشتغال میشود، ۶ برابر آن، موجب رونق و جذب و توسعه مشاغل دیگر در زنجیره‌های صنعتی معدنی و خودروی کشور میشود. بر اساس آمار‌های ارائه شده اشتغال مستقیم در مجتمع‌های تولیدی پتروشیمی ۷۹۰۰۰ نفر است که ۲۲۰۰۰ نفر در منطقه عسلویه، ۲۹۰۰۰ نفر در منطقه ماهشهر و ۲۸۰۰۰ نفر در سایر مناطق این صنعت مشغول به کار هستند. همچنین اشتغال مستقیم در طرح‌های در دست اجرا ۲۸۰۰۰ نفر است که شامل ۱۰۰۰۰ نفر در هاب عسلویه، ۱۰۰۰ نفر در هاب ماهشهر و ۱۷۰۰۰ نفر در سایر مناطق است. در مجموع براساس آمار در پایان سال ۱۳۹۹، ۱۰۷۰۰۰ نفر اشتغال مستقیم در صنعت پتروشمی کشور وجود داشته است. علاوه بر این اشتغال مستقیم در صنایع پایین دست پتروشیمی حدود ۹۲۰۰۰۰ نفر است. اشتغالزایی به ازای هر میلیون تن محصولات پتروشیمی در صنایع پایین دست این صنعت، ۱۷۰۰۰۰ نفر برآورد شده است.
آیا نقدی به مدیران پتروشیمی وارد است؟ بر اساس تجربه ایی که دارید بفرمایید
امروزه در صنعت پتروشیمی، مدیران نسل قبلی که عمدتا تحصیل کرده رشته‌های نفت و پتروشیمی بودند، کمتر حضور دارند. برای مدیران تحصیل کرده دانشگاهی در صنت نفت و پتروشیمی درک مفاهیم مختلف مطروحه در این رشته‌های تحصیلی، چندان مشکل نیست؛ اما مفاهیم مذکور برای تحصیلکردگان در سایر رشته‌های غیر مرتبط با شیمی و صنعت نفت و فرآورده‌های آن، که امروزه اغلب در سمت‌های مدیریتی صنعت پتروشمی قرار دارند کمی مشکل بنظر می‌رسد. امروزه در بسیاری از صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع پایین دستی آن، مدیران میانی و ارشد، فعالیت میکنند که بعضا از این صنایع و اصطلاحات و فرآیند‌های رایج در آن، آگاهی کافی ندارند؛ و به همین دلیل در درک مفاهیم اولیه صنایعی که در آن مشغولند؛ با دشواری روبرو هستند. بعضا" این مدیران علیرغم شایستگی لازم، در درک رایج‌ترین اصطلاحات و مفاهیم صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، ضعف داشته و بعلت عدم شکل گیری پایه‌ای اینگونه مفاهیم، در دوران تحصیلات تکمیلی، و عدم دارا بودن وقت کافی جهت مطالعه جدی شیمی آلی، نفت، پتروشیمی و صنایع وابسته به آن، در دوران مدیریت خود، امکان به ظهور رساندن کاملتر، شایستگی‌های خود، بعنوان مدیران میانی و ارشد این صنایع را پیدا نمی‌کنند.
تجارب آموخته در مدت طولانی در صنعت نفت و روانکار و پتروشیمی بفرمایید
بنظر من مهمترین نکاتی که در صنعت پتروشیمی باید به آن توجه کرد علاوه بر چالش‌های موجود صنعت که بصورت مجزا بیان میگردد عبارتند از: سرمایه گذاری، رفع چالش‌های پیش روی پتروشیمی، سازماندهی و راهبرد‌ها (رقابت پذیری در استراتژی) در صنعت پتروشیمی، بررسی دقیق ترند بازار محصولات و شرایط تقاضا و عرضه، ایجاد صنایع مکمل و پشتیبان در زنجیر ارزش تولید پتروشیمی ها، ایجاد بستر لازم برای R&D، ضعف در مدیریت انتقال فناوری، مسائل و مشکلات صنایع پایین دستی پتروشیمی، قیمت گذاری نامناسب و غیر رقابتی خوراک.
مهمترین عملکرد طی سال‌های اخیر در مجموعه‌های پتروشیمی‌هایی که مدیریت داشته اید
از جمله مهمترین امور انجام شده طی حدود یک سال گذشته، پیگیری مجدانه و اهتمام لازم جهت پیشبرد طرح مهم و ملی مگا پتروشیمی کیان میباشد. اهتمام ویژه به تجهیزات ساخت شرکت‌های دانش بنیان و رشد و ترقی اینگونه شرکت‌ها در حیطه مسئولیت خود، تلاش مضاعف در تامین مالی داخلی و خارجی برای اجرا و اتمام هرچه سریعتر مگاپروژه کیان. هچنین در پتروشیمی امیرکبیر نیز خدمات و اقداماتی انجام ادم که در نوع خود منحصر بود از جمله: که اینجانب در پتروشیمی امیرکبیر انجام دادم، بشرح زیر میباشد: ۱ – اجرای پروژه تامین خوراک گازی از کنگان به صورت گاز اتان فشرده از طریق کامیون به پتروشیمی امیر کبیر که این موضوع یکی از مهمترین و جسورانه‌ترین کار‌هایی است که یک مدیر عامل میتواند انجام دهد.۲ - پروژه راه اندازی پلی الفین کشور روسیه با هماهنگی شرکت لینده آلمانی که این موضوع در واقع صدور خدمات فنی ایران به کشور دیگر میباشد که با پیگیری‌های مستمر اینجانب، از طریق شرکت لینده به عمل آمده، به طوری که ۱۲ نفر از پرسنل مجرب امیرکبیر به مدت سه ماه به روسیه اعزام و نسبت به راه‌اندازی بزرگترین و به روز‌ترین پروژه پلی الفین کشور روسیه اقدام کردند و در این رابطه علاوه بر اینکه نفس این کار قابل تقدیر بوده است، موجب ایجاد تجربه برای پرسنل امیرکبیر شده، بگونه‌ای که توانستند تجهیزات جدید در روسیه را با تجهیزات قدیمی ۱۸ ساله نصب شده در امیرکبیر مقایسه نموده و به وسیله این تجربه بسیاری از تجهیزات نصب شده جدید، ساخت داخل گردد و در امیرکبیر نصب گردید. ۳ - پیگیری جدی و مذاکره به مدت حدود یک و نیم سال با شرکت بیدبلند جهت تامین خوراک گازی اتان و موفقیت در اجرای این مهم. ۴ - ثبت بالاترین رکورد تولید نسبت به ده سال ماقبل حضور اینجانب، بطوریکه واحد پلی اتیلن سنگین با رقم ۹۴ درصد ظرفیت اسمی و پلی اتیلن سبک خطی به رقم ۹۶ درصد ظرفیت اسمی و تولید پلی اتیلن سبک برای اولین بار با ۵۸ درصد ظرفیت اسمی نسبت به ۱۰ سال گذشته رسید، این در حالی بود که واحد پلی‌اتیلن سبک بیش از سه ماه به علت کمبود خوراک متوقف شده بود. لازم بذکر است در ده سال ما قبل آن واحد‌های پلی الفینی با ظرفیت حدود ۶۵ درصد کار کرده بودند. ۵ - تبدیل وضعیت قرارداد تمامی نیرو‌های ایثارگر شاغل در شرکت و توجه ویژه به ایثارگران و خانواده‌های شهداء. ۶ - همسان نمودن حقوق نیرو‌های قرارداد مدت معین با سایر نیرو‌های شرکت در جهت ایجاد عدالت و رضایت شغلی.۷ - قرار دادن صندوق‌های ارتباط مستقیم با مدیرعامل در سطح کل شرکت جهت ارتباط مستقیم کارگران و کارمندان با مدیرعامل جهت پیگیری سریع مشکلات و اهتمام لازم به این موضوع.۸ - ایجاد گره واتساپ جهت ارتباط مستقیم کارگران و کارمندان با مدیرعامل جهت پیگیری سریع مشکلات و دسترسی سریع به مدیرعامل شرکت.۹ - تعیین تکلیف نیرو‌های روزمزدی که طی سالیان متمادی در شرکت‌های پیمانکار طرف قرارداد با شرکت فعالیت داشته‌اند و همچنان امنیت شغلی نداشتند، عدم رفع این موضوع خطرات درگیری و آشوب‌های عشیره‌ای را ایجاد میکرد.۱۰ - فراهم نمودن امکانات رفاهی جهت اعزام نیرو‌های کارگری برای زیارت بارگاه حضرت رضا (ع) به همراه خانواده.۱۱ - ترغیب و تشویق به امر ازدواج و فرزندآوری در بین نیرو‌های شرکت با پرداخت وام‌های بلاعوض.۱۲ - از بین بردن فضای دوگانه کارگری و مدیریتی و امکان ارتباط مستقیم با مدیرعامل و مدیران شرکت از طریق حضور در بین کارکنان در محل فعالیت آنها و شنیدن مشکلات کاری آنها و تلاش در رفع آنها.۱۳ - حضور حداکثری مدیرعامل و مدیران مربوطه در محل سایت شرکت و نظارت بر امور مربوطه، بطوریکه اینجانب اولین مدیری بودم که هفته‌ای سه الی چهار روز در سایت حضور داشتم. ۱۴ - توجه ویژه به امور خانواده همکاران شرکت با ایجاد دفتر تحکیم خانواده و ارائه خدمات روانشناسی به آنها.۱۵ - برگزاری اردو‌های تفریحی برای فرزندان همکاران شرکت و حضور مدیرعامل و مدیران شرکت در میان این عزیزان. ۱۶ - اجرای کامل طرح طبقه‌بندی مشاغل به جهت رضایت‌مندی شغلی نیرو‌ها بعنوان اولین شرکت پیشرو در منطقه.۱۷ - تصویب الویت خرید کلیه نیاز‌های اداری-کارگاهی-تجهیزاتی و کالا از شهرستان بندر ماهشهر به جهت رونق تولید و پیشرفت منطقه.۱۸ – رونق بخشیدن به ساخت داخل و خود کفایی بطوریکه در مدت حضور اینجانب قرار داد‌هایی با شرکت‌های تابعه وزارت دفاع و سایر سازندگان داخلی منعقد نمود و بیش از سی قلم کالا‌های کاملا تحریمی را به کمک این شرکت‌ها ساخت داخل نمود.
صنعت پتروشیمی چطور میتواند در ثبات قیمت دلار به کشور کمک کند؟
صنعت پتروشیمی ایران به عنوان یکی از بازو‌های اصلی رشد اقتصادی کشور و یکی از منابع اصلی درآمد ارزی همواره مورد توجه تحلیلگران اقتصادی بوده است، اما متاسفانه رکود اقتصادی ناشی از تحریم‌های ظالمانه و همچنین شیوع ویروس کرونا باعث شد که این صنعت نتواند آنچنان که باید و شاید در مسیر رشد و توسعه خود گام بردارد. در این خصوص، برنامه ریزی و سیاست گذاری هم در سطح کلان و هم در سطح خرد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یعنی علاوه بر اینکه ما در سطح کلان باید هدفگذاری تورمی، سیاستگذاری برای ایجاد ثبات اقتصادی در بازار‌های مالی، حل معضل بیکاری، سیاست گذاری‌های رفاهی در جهت افزایش استاندارد زندگی مردم، اصلاحات پولی، مالی و ارزی، بازنگری سیاست‌های تجاری مخصوصاً سیاست‌های صادراتی و مهمتر از همه تسهیل راه‌اندازی کسب و کار‌های خرد و متوسط را مد نظر قرار دهیم، در صنایع خرد نیز هر یک از صنایع می‌بایست برنامه و هدف گذاری مناسبی در کوتاه مدت داشته باشند تا بدین ترتیب بتوانند موفقیت خود را در میان مدت و بلندمدت تضمین نمایند. صنعت پتروشیمی نیز به عنوان یکی از صنایع پیشرو در ارزآوری از این قاعده مستثنا نیست. اما پیش از آن که بدنبال هدف گذاری برای بهبود شرایط اقتصادی در صنعت پتروشیمی باشیم، باید تحلیل مناسبی از چالش‌های فعلی این صنعت داشته باشیم تا بتوانیم در سیاستگذاری‌ها ضمن رفع چالش ها، چشم انداز آینده را به نوعی ترسیم بکنیم که در مسیر موفقیت و باز پس گرفتن جایگاه مناسب و در خور ایران در بازار جهانی پتروشیمی گام برداریم. در این میان شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران به عنوان سیاست گذار در صنعت پتروشیمی میتواند نقش موثری در آینده این صنعت داشته باشد.
توصیه‌ای برای بهبود بازدهی پتروشیمی در کشور دارید؟
طبق توصیه و گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، صنایع پتروشیمی برای ادامه حیات و ایفای نقش جدی‌تر در راستای پیاده‌سازی سیاست توسعه پایدار در درازمدت به سمت بهبود راندمان مصرف انرژی، کاهش گاز‌های گلخانه‌ای، کاهش تولید پسماند، جایگزینی پلاستیک‌های یکبار مصرف و مسوولیت‌پذیری در بازیافت یا دفع مناسب محصولات مصرفی پتروشیمیایی حرکت خواهند کرد؛ بنابراین نوجه به موارد زیر حائز اهمیت است: ۱) سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای تولید پایدار مواد پتروشیمیایی و کاهش خطرات مرتبط را تشدید خواهد شد. ۲) افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی و کاهش انتشار آلاینده دی اکسید کربن در صنایع پتروشیمی دنبال خواهد شد و از طریق مشوق‌های مالی شرکت‌ها به این سو هدایت خواهند شد. ۴) تحقیق و توسعه و تلاش موثر درخصوص کاهش انتشار گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن به واسطه مقررات سختگیرانه‌تر زیست محیطی در دستور کار خواهد بود. ۵) مقررات سخت گیرانه‌تر در بخش استاندارد‌های کیفیت هوا برای صنایع اجرا خواهد شد. ۶) بهای سوخت و خوراک کماکان عامل اصلی بر قیمت بازار محصولات خواهد داشت. ۷) اتکا به پلاستیک‌های یکبار مصرف کاهش و در نهایت حذف خواهد شد، مگر در موارد ضروری و غیرقابل جایگزین. ۸) در صنایع پتروشیمی بهبود مدیریت پسماند و کاهش تولید آن به شدت مورد توجه خواهد بود. ۹) تلاش مضاعف برای آموزش و آگاه‌سازی مصرف‌کننده درخصوص مزایای بازیافت مواد پتروشیمیایی صورت خواهد گرفت. ۱۰) محصولات تولیدی از ابتدا با تمهیدات لازم برای بازگردانی و دفع مناسب تولید خواهد شد. ۱۱) مسوولیت تولیدکنندگان در برابر نحوه مصرف بازیافت و دفع مناسب محصولات پتروشیمیایی بیشتر خواهد شد.
آیا صنعت پتروشیمی نیروی ماهر وجود دارد؟ مجموعه عملکردتان برای ایجاد نیروی ماهر در این صنعت چیست؟
سرمایه انسانی را نمی‌توان همچون یک نهاده ساده در نظر گرفت و نقشی پیچیده‌تر در فرایند تولید کالا یا ارائه خدمات دارد. سرمایه انسانی، به دانش، تحصیلات، شایستگی‌های کاری و ارزیابی‌های روانسنجی اشاره دارد. مفهوم سرمایه که تنها سرمایه فیزیکی و کالایی را شامل میشود؛ مفهومی ناقص و نارسا است. بنابراین، باید سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی هر دو به حساب آیند. سرمایه انسانی یک کشور صنعتی پیشرفته، ابزار‌ها و ادوات صنعتی آن کشور نیست؛ بلکه، اندوخته دانش‌های آن است که از آزمایش‌ها بدست آمده و کارآموزی افراد آن کشور برای بکار بردن این دانش هاست. بحمدالله با وجود مموعه‌هایی همچون پژوهشگاه صنعت نفت، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و صد‌ها شرکت دانش بنیان، نیرو‌های ماهر و متخصص بنامی در صنعت نفت و پتروشیمی تربیت یافته است.
چالش‌های پیش روی صنعت پتروشیمی چیست؟
اهم مشکلات حوزه نفت، گاز و پتروشیمی مطرح و متناسب با آن راهکار‌ها و پیشنهادات کاربردی. جلوگیری از خام‌فروشی، افزایش سهم صادرات غیرنفتی و درآمد ارزی کشور، تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دست و ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر، توسعه اقتصاد کشور و بهبود معیشت مردم بار‌ها و بار‌ها به‌عنوان نقش‌های اثرگذار صنعت پتروشیمی در کشور تکرار شده‌اند و بر کسی پوشیده نیست بنابراین توسعه این صنعت، همسو با اجرای اهداف اقتصاد مقاومتی، ضرورتی انکارناپذیر است. مجموع محصولات تولید شده پتروشیمی در حال حاضر حدود یکصد میلیون تن است. یکی از موضوعات بسیار مهم همگرایی و ارتباط صنعت پتروشیمی و فولاد است.
موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت ارتباط صنعت پتروشیمی و فولاد است. سال ۱۳۹۹ صنعت پتروشیمی یکی از بزرگترین صنایع مصرف کننده‌ی فولاد کشور بود. به دلیل ساخت و ساز‌های درون ساختاری در صنعت پتروشیمی و راه اندازی پروژه‌های سنگین حجم زیادی فولاد سالانه به این حوزه ورود میکند و عملا این بخش نیروی محرکه رشد و رونق بازار فولاد داخل خواهد شد؛ لذا تحرکات ساختاری این بخش میتواند به چشم انداز هر چه بهتر صعت فولاد کمک شایانی کند. مهمترین مباحث صنعت پتروشیمی که سالهاست بطور کامل حل نشده است عبارتست از:
۱) باید پتروشیمی به سوی تدوین لیسانس و دانش فنی گام بردارد ۲) نوع نگاه وزارتخانه‌های ذیربط به توسعه صنعت پتروشیمی مشکل اساسی است که بایستی حل شود. ۳) روابط بخش خصوصی و دولت با چالش‌هایی مواجه است که توجه جدی به آن طلبیده و می‌بایستی رفع شود.۴) جایگاه حاکمیت و نقش دولت و شرکت صنایع پتروشیمیایران، بایستی باز تعریف شود.۵) لزوم تمرکز بر روی تولید فناوری ها، اعم از فناوری کاتالیست‌ها و فناوری تولید و لزوم همکاری سازمان یافته میان شرکت ملی صنایع پتروشیمی و بخش خصوصی.۶) شناسایی فرصت‌های جدید در صنایع بالادست صنعت پتروشیمی: با تبدیل شدن گاز به‌عنوان اولین گزینه برای پتروشیمی‌ها، بسیاری از تولیدکنندگان روابط تاریخی بین پالایش و پتروشیمی را قطع کرده‌اند.
اما این کار ممکن است تغییر کند، زیرا کاهش فرصت استفاده از مواد اولیه گازی برای شرکت‌های شیمیایی باعث میشود تا این شرکت‌ها مجددا به سمت استفاده از مواد اولیه نفتی روی آورند. از سوی مقابل، شرکت‌های نفتی به طرز عجیبی به رشد تقاضای بالاتر (برای گرمایش و حمل و نقل) علاقه بیشتری دارند.
براساس این پیش بینی‌ها، پتروشیمی‌ها می‌توانند عامل ۷۰ درصد رشد جدید تقاضای نفت باشند.۷) صنعت جهانی پتروشیمی از مرحله توسعه سیلاب‌های خام فروشی ارزان نفت و گاز جدا شده و تقاضای بازار‌های نوظهور را از بین می‌برند. شرکت‌های پتروشیمی در سراسر جهان باید برای یک بازی چالش برانگیزتر آماده شوند. عنصر مهم موفقیت در این بازی، تمرکز مجدد بر برتری عملیاتی است که این بار توسط تجزیه و تحلیل دیجیتال و پیشرفته تقویت میشود. اما برندگان آینده نیز باید با حرکات استراتژیک قابل توجهی، این فرصت را به دست آورند تا دور جدید فرصت‌های ارزش آفرینی را مشاهده کنند.
۸) باید سرمایه گذاری بیشتری درسطح ملی پایین‌دستی صورت بپذیرد صنعت پتروشیمی باید وارد صنایع پایین دستی شود. ۹) عدم وجود برنامه مدون برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی تجدید ناپذیر و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) توجه به برنامه ریزی گسترده جهت استفاده از سوخت زیستی و تحقیق و توسعه همه جانبه در این خصوص با توجه به مزایای محیطی زیستی و منافع مالی این نوع سوخت با حمایت و همکاری نهاد‌های متولی در این حوزه. ۲) فعال سازی ظرفیت استان‌ها در حوزه توسعه فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر با ارایه مشوق‌های متعدد به شرکت‌های دانش بنیان این حوزه. ۳) بررسی و تحقیق برنامه‌های کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در کشور‌های پیشرو و طراحی و تدوین مدل بومی در این خصوص با استفاده از نظریات فعالان صنعت نفت و گاز و نخبگان دانشگاهی. ۱۰) ضعف در توسعه بخش‌های پایین دستی حوزه انرژی.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) لزوم ایجاد و شکل گیری نهادی متمرکز و یکپارچه در توسعه بخش‌های پایین دستی حوزه انرژی که سیاستگزاری، برنامه ریزی و هماهنگی این بخش با سایر بخش‌های وزارتخانه و شرکت‌های دانش بنیان جهت انتقال فناوری را به عهده گیرد. ۲) پیشنهاد میشود مدل‌های تشویقی و ترغیبی توسط دولت برای سرمایه گذاران علاقمند داخلی و خارجی برای توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی طراحی و تدوین شود (در این خصوص حتی استفاده از اوراق قرضه مشارکت در سطح ملی در بازه‌های زمانی ۳ تا ۵ سال میتواند راهگشا باشد).۳) برنامه ریزی جدی کشور با حمایت دولت و مجلس برای افزایش تولید از طریق بالا بردن نسبت ظرفیت عملیاتی به ظرفیت نصب شده در صنایع پایین دستی پتروشیمی. ۵) حمایت جدی از ایجاد پارک‌های صنعتی شیمیایی و پتروشیمی با هماهنگی وزارت نفت، وزارت علوم و استانداری‌ها در مناطق مختلف کشور (مشابه با آنچه که در آلمان در حال انجام است). ۱۱) نبود استراتژی منسجم و مدون برای ممنوعیت فروش نفت خام و افزایش فروش فرآورد‌های آن.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) تسهیل سازی روند ساخت پالایشگاه‌ها با حضور موثر بخش خصوصی و کمک‌های حمایتی، تشویقی و ترغیبی دولت. ۲) پیگیری سریع طرح مجلس با عنوان افزایش ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و مدل تنفس خوراک جهت تصویب و ارایه آن برای اجرا به دولت. ۳) طراحی مدل‌های تامین نقدینگی مبتنی بر راهکار‌های به روز مالی برای جذب منابع مالی سرگردان در کشور و سرمایه‌های خرد با عنایت در جهت توسعه صنایع پالایشگاهی و…۴) حمایت از ایجاد و احداث پالایشگاه‌های مدرن کوچک در مناطق مختلف کشور. ۱۲) نبود برنامه و سیاست مشخص و هماهنگ برای تعیین قیمت انواع حامل‌های انرژی علی الخصوص بنزین در سال‌های مختلف.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) تخصیص ظرفیت متوسطی از بنزین به وسایل شخصی (برای مثال ماهی ۶۰ لیتر) با قیمت مصوب و با افزایش ۱۰ درصد ثابت سالیانه و ارایه بنزین مازاد بر این قیمت با قیمت ۶۰ درصد فوب خلیج فارس (این قیمت پلکانی و سالی ۲ درصد بدان اضافه شود). ۲) اختصاص درآمد حاصل از مابه التفاوت (فروش بنزین به قیمت آزاد و قیمت یارانه ای) جهت توسعه حمل و نقل عمومی با اولویت مترو، توسعه صنایع مرتبط با انرژی پاک و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی. ۱۳) بازنشستگی بسیاری از مدیران متخصص و توانمند صنعت نفت و گاز در سال‌های پیش رو و ایجاد خلا جدی در این خصوص. راهکار‌های پیشنهادی: ۱) الزام کلیه متقاضیان بازنشستگی برای ثبت تجارب شغلی خود در سامانه‌ای مشخص و مدون. طراحی این سامانه برای اخذ اطلاعات دقیق و موثق و کارا برای صنعت نفت و گاز می‌بایست توسط نخبگان دانشگاهی و فعالان صنعتی صورت گیرد. ۲) بکارگیری مدیران و متخصصان صنعت نفت و گاز در کمیته‌های تخصصی شرکت‌های زیرمجموعه این صنعت برای بهره گیری از توان و تخصص آنها. ۳) افزایش سن بازنشستگی برای برخی از تخصص‌ها و پست‌های کلیدی و راهبردی صنعت نفت و گاز کشور و شرکت‌های تابعه آن. ۱۴) مشکلات جایگاه داران سوخت.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) تغییر نظام کارمزدی به حق العمل کاری در پرداخت‌ها به جایگاه داران سوخت با هماهنگی انجمن جایگاه داران سوخت و دولت. ۲) توقف طرح عرضه بنزین برند (براساس این طرح سوخت می‌بایست تحت پوشش شرکت‌های برند در تمامی جایگاه‌های سوخت کشور توزیع گردد). ۳) تشکیل کمیته‌ای از نخبگان دانشگاهی و فعالان حوزه نفت کشور (دولتی و خصوصی) برای چاره اندیشی در خصوص معضل تبخیر بیش از حد سوخت در جایگاه‌ها متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه کشور. ۱۵) عدم حمایت و بهره گیری از توان تولیدکنندگان تجهیزات داخلی در صنعت نفت. راهکار‌های پیشنهادی: ۱) حل مشکل تامین مواد اولیه تولید کنندگان تجهیزات صنعت نفت و مشکلات گمرکی و ترخیص آن از گمرک کشور با همکاری وزارتخانه‌های صنعت و معدن و نفت و انجمن سازندگان تجهیزات صنعت. ۲) تشکیل کارگروهی متشکل از دولت، مجلس و بخش خصوصی فعال در حوزه نفت برای نظارت بر اجرای قوانین و مقررات حمایت از بکارگیری کارا تجهیزات ساخت داخل صنعت نفت.۳) ایجاد هماهنگی و ثبات تصمیم گیری در بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره به خصوص بخشنامه‌های مرتبط با حوزه واردات کالا (انجام تعهدات، پیش پرداخت) علی الخصوص در صنعت راهبردی تولید تجهیزات نفت. ۱۶) مشکلات مرتبط با سرمایه گذاری در حوزه‌های نفت و گاز و پتروشیمی کشور. راهکار‌های پیشنهادی: ۱) تشکیل و تاسیس بانک تخصصی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی. ۲) ارایه قرارداد‌های جذاب برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی. ۳) انتشار اوراق مشارکت با سود مناسب و انگیزه بخش برای سرمایه گذاران خرد و کلان داخلی. ۱۷) اجرای ناقص سیاست‌های خصوصی سازی اصل ۴۴ قانون اساسی در خصوص برخی شرکت‌های نفتی و پتروشیمی واگذار شده.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) بازنگری جدی کلیه خصوصی سازی‌های انجام شده در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی کشور با تشکیل کمیته‌ای متشکل از دولت و مجلس برای رصد وضع موجود آنها.۲) متوقف کردن فرآیند خصوصی سازی شرکت‌های دولتی حوزه نفت و گاز و پتروشیمی تا مشخص شدن شرایط و شاخص‌های جدید خصوصی شدن از سوی نهاد‌های متولی. ۳) نظارت گسترده نهاد‌های نظارتی بر عملکرد شرکت‌های جدا شده از بدنه دولتی نفت و گاز و پتروشیمی کشور و واگذار شده به بخش خصوصی. ۱۸) کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص در مناطق ویژه انرژی کشور.
راهکار‌های پیشنهادی: ۱) ارتقای استاندارد‌های زندگی شهری (اعم از فراهم کردن امکانات سکونتی، تفریحی، تجاری، درمانی و..) در مناطق ویژه انرژی کشور (همچون عسلویه و ماهشهر و…) با همکاری کلیه وزارتخانه‌های مربوطه در بازه زمانی ۵ ساله. ۲) تخصیص کارانه و پاداش‌های انگیزشی ویژه به کارکنان متخصص فعال مناطق ویژه انرژی کشور به تناسب فصول سال و سختی شرایط. ۳) اختصاص ظرفیت ویژه جهت بکارگیری متخصصان و فارغ التحصیلان بومی توانمند مناطق ویژه انرژی کشور (همچون عسلویه و ماهشهر و…).
منبع: بورس نیوز
